مردم، شهرها و طبیعت: رابطهای مبتنی بر طراحی
ایرانیان در طول تاریخ، مردمانی طبیعتگرا بودهاند. باغهای پرآوازهی ایرانی یکی از نشانههای آن است. نیاکان خردمند ما در ساختمانهای مردمی و همگانی، در گذرگاههای شهری، ساختمانهای اداری، بازرگانی و حتی آرامگاهها، از یک یا چند گوهر زیستی مانند آب، بوته، گل، درخت و ... بهره میبردند.
در چند دههی گذشته، توسعهی پرشتاب شهرها بهتدریج از پیوند مردم با طبیعت و گوهرهای زیستی (میراث طبیعی ) کاست. من بر این باورم که هر شهر و مردمانش میبایست پیوند انسان، شهر و طبیعت را ترازمند سازند و گوهرهای زیستیِ بهجامانده از نیاکان خود همانند باغها، رودها، درهها، کوهها، چشمهها، کرانه های دریا و مانندانهارا بهدرستی پاس دارند و آنها را به شایستگی به دودمانهای بعد تحویل دهند ، وگرنه، شهرهایی غمانگیز و بیروح خواهیم داشت با انبوهی ارساختمانها وتودههایی از ساختمایه ها ،با شهروندانی افسرده، پرخاشگر و شرمگین در برابر نیاکان و دودمانهای آینده.
من در طرحهای خود در چند رشتهی نامبرده در بالا، تا آنجا که امکانپذیر بوده، تلاش نمودهام که راهحلهایی برای پیوند شهر و مردم، و نسل جوان، با زیستگاهها و گوهرهای زیستی و بهویژه در طرحهای بزرگ شهری بر قرارنمایم . بنا به ویژگیهای آنها، اینگونه طرحها را «طراحی شهری-محیطی» نام نهاده ام.
در این طرحها، هرگونه تصمیمگیری و طراحی بر پایهی ودر چهاچوب یافتهها و بایدها و نبایدهای مطالعات محیطزیستی و طراحی محیطی میباشد.
شایستهی یادآوریست که در هر طرح، از همکاری و کمک اساتید دانشگاهها، اندیشمندان رشتههای گوناگون، کارشناسان کارآزموده و دانشجویان پرتلاش هررشته که همگی دوستداران محیط زیست این کشور هستند بهره بردهام.
در جدول زیر، ازبین طرح های نام برده شده در این سایت در هریک از زمینه های گوناگون طرح ها، برای نمونه، یک یا دو طرح نام برده شده که چگونگی پیوند انسان، شهر و طبیعت را در هفت زمینه روشن مینماید.
عنوان جامع | # | عنوان خاص | عملکرد/موقعیت | ایدهها و استراتژیها | گونه/اندازه | نمونه ها |
---|---|---|---|---|---|---|
ساختمان | 1 | خانه | آرامش و آسایش انسانی | بهره مندی از یک یا چند گوهر زیستی در درون ویا پیرامون (خانه ایرانی) | اجرایی | ۲۷-۱. خانه نیلوفر | کرج | ۱۳۸۷, ۲۵-۱. مجتمع مسکونی نگارستان | شهر جدید بعثت – جراحی – ماهشهر | ۱۳۸۲ |
ساختمان | 2 | گروه خانه ها | آرامش، آسایش و پیوند اجتماعی | بهره مندی از یک یا چند گوهر زیستی در درون ویا پیرامون (گوهرهای زیستی میانوند) | اجرایی | ۱۴-۱. مجتمع مسکونی | شهر جدید بعثت – جراحی – ماهشهر | ۱۳۶۹ |
ساختمان | 3 | ساختمان های همگانی | سود فردی و جمعی | بهره مندی از یک یا چند گوهر زیستی در درون ویا پیرامون (گوهرهای زیستی میانوند) | اجرایی | ۴۶-۲. مجتمع کودک و آینده | کوهسنگی – مشهد | ۱۳۷۷, |
گذرگاه انسانی | 4 | کوچه | گردش – پیوند اجتماعی | بهره مندی از گوهرهای زیستی از جمله درخت و گل (کوچه باغ) | اجرایی | ۱۴-۱. مجتمع مسکونی | شهر جدید بعثت – جراحی – ماهشهر | ۱۳۶۹ |
گذرگاه انسانی | 5 | خیابان های بازرگانی و پیشه وری | گردش – تجارت – تعامل اجتماعی | بهره مندی از گوهرهای زیستی از جمله درخت وگل وآب روان (باغ بازار) | اجرایی | ۳۱-۶. طرحریزی خیابانهای منطقه ۱۲ – راهبردی–طراحی | تهران | ۱۳۹۰ |
گذرگاه انسانی | 6 | راه های تند رو | حرکت – کریدور دیداری نزدیک و پیوسته | ایمن سازی ، بهره مندی از گوهرهای زیستی سبز مانند درخت و درختچه و بوته ، افزودن فضاهای رهاشده (باغ راه) | راهبردی + اجرایی | ۵-۵. منظر شهری بخش مرکزی بزرگراه مدرس | تهران | ۱۳۷۸ |
گذرگاه انسانی | 7 | بزرگراه شهری | حرکت – کریدور دیداری دور و پیوسته | ایمن سازی ، بهره مندی از گوهرهای زیستی سبز مانند درخت و درختچه و بوته ، افزودن فضاهای رهاشده (باغ راه) | راهبردی + اجرایی | ۱-۵. ایمنی و طراحی سازهای بزرگراه چمران | تهران | ۱۳۶۹ |
گذرگاه آبها | 8 | رود دره | گوهر طبیعی – نماد طبیعت درون شهر | ساماندهی پایدار بستر و بدنه ها ، بهره گیری از گوهرهای زیستی ، منظر سازی بدنه ها (بستر پیوند شهر وسرشت) | راهبردی + اجرایی | ۸-۴. پردیس فرهنگی، ورزشی و گردشگری باغ وکیلآباد | مشهد | ۱۳۷۵, ۲۳-۶. دره رودخانه ولنجک – راهبردی | تهران | ۱۳۸۳ |
گذرگاه آبها | 9 | رودخانه | گوهر طبیعی – نشانه طبیعت زنده در شهر | ساماندهی پایدار بستر و بدنه ها وبهره مندی از گوهرهای زیستی در پیرامون - عبور پاک آب از شهر (بستر پیوند شهر وسرشت) | راهبردی | ۱۵-۶. توسعه گردشگری در درههای طرقبه و شاندیز و… – راهبردی | مشهد | ۱۳۸۰, ۱۴-۶. رودخانه کیو و اراضی کوهستانی | خرمآباد | ۱۳۸۰ |
گذرگاه آبها | 10 | قنات | گوهر نیاکانی – زیربنایی برای زندگی پایدار شهری | نگهداری، نگاهداری از حریم ، توان بخشی ، پیرایش ،آب روان و باغ خطی در مسیر آب نمایان | اجرایی | ۸-۴. پردیس فرهنگی، ورزشی و گردشگری باغ وکیلآباد | مشهد | ۱۳۷۵, ۱۱-۴. بازسازی باغ و مهمانسرای شرکت ملی نفت ایران | تهران | ۱۳۸۱ |
گذرگاه آبها | 11 | چشمه | گوهر طبیعی – سرمایهای برای شهر | نگهداری، نگاهداری از حریم , پیرایش ،آب روان وباغ خطی در مسیر آب نمایان | توصیه | ۱۴-۶. رودخانه کیو و اراضی کوهستانی | خرمآباد | ۱۳۸۰ |
باغ - فضای سبز | 12 | تک باغ ها | گوهر طبیعی – دارایی شهری | پیداکردن توان، نگهداری پویا با کاربری هماهنگ و برازنده با باغ | اجرایی | ۱۱-۴. بازسازی باغ و مهمانسرای شرکت ملی نفت ایران | تهران | ۱۳۸۱ ۲-۳. بازسازی باغ سردار | مجموعه تفریحی پلیاکریل – اصفهان | ۱۳۶۹ |
باغ - فضای سبز | 13 | باغ های پیوسته | گوهر طبیعی – دارایی شهری | پیداکردن توان، نگهداری پویا با کاربری هماهنگ و برازنده با باغ | راهبردی + الگو | ۳۲-۶. طراحی ویژه شهری - محیطی برای باغهای کن – راهبردی | تهران | ۱۳۹۱ |
باغ - فضای سبز | 14 | باغ های یک شهر | گوهر طبیعی – دارایی شهری | پهنهبندی بر اساس مطالعات زیستمحیطی، طراحی مختص سایت و معماری منظر؛ مدیریت همسو با شرایط منطقه/زیرمنطقه و کاربری سازگار زمین | راهبردی | ۲-۳. بازسازی باغ سردار | مجموعه تفریحی پلیاکریل – اصفهان | ۱۳۶۹ |
باغ - فضای سبز | 15 | باغ های همگانی | گوهر طبیعی – دارایی شهری – پیوند اجتماعی | بازپیرایی، نگهداری، فعالیت همتراز با توان، خدمات هماهنگ و برازنده با ویژگیهای باغ | اجرایی | ۱۵-۴. پارک منطقه شرقی | چابهار | ۱۳۸۷ ۶-۴. بازسازی پارک بعثت | تهران | ۱۳۷۴ |
باغ - فضای سبز | 16 | باغ های جنگلی پیرامون شهر | گوهر طبیعی – ظرفیت پیوند اجتماعی | ایمن سازی، پیوستگی، کاربری برای شهر هماهنگ با ایمنی و برازنده با ویژگی های باغ | راهبردی + الگو | ۸-۵. ورودی، میدان و پارک | شهر جدید رامین – اهواز | ۱۳۸۸ ۱۷-۶. دره و محدوده نهارخوران – راهبردی | گرگان | ۱۳۸۱ |
باغ - فضای سبز | 17 | پردیس های شهری | آرامش – تعامل اجتماعی | همخوانی نام وعملکردها، ویژگی، فعالیت ومکان هرباغ، هم پیوندی باغ ها، کارکردها همتراز توان هر باغ | راهبردی + اجرایی | ۴-۳. پردیس فرهنگی، تفریحی، ورزشی و گردشگری کوهسنگی | مشهد | ۱۳۷۲, ۳-۳. پردیس فرهنگی، تفریحی و ورزشی پارک آزادگان | تهران | ۱۳۶۹ |
باغ - فضای سبز | 18 | پوستگی فضاهای سبز پراکنده | تاب آوری بیشتر در برابر تهدید و فرسایش | گزینش فضاهای سبز قابل پیوست، گزینش مسیر یا فضاهای پیوند دهنده، روشهای همپیوندی فضاها | راهبردی | ۱-۵. ایمنی و طراحی سازهای بزرگراه چمران | تهران | ۱۳۶۹ ۶-۶. پیشنهاد ساختار سبز پیوسته از فرودگاه تا وکیلآباد | محدوده کوهسنگی – مشهد | ۱۳۷۲ |
زمینهای رها | 19 | گذرگاه های ناهنجار | دارایی شهری – فرصت برای کارکردهای بهینه شهری | زدودن ناهنجاری، پهنه بندی مسیر، باغ خطی، فعالیت همسنگ توان و نیاز هر پهنه، پیوند با زمینهای قابل پیوست | راهبردی + طراحی | ۳۴-۶. بهشت خطی شهری – راهبردی | اراک | ۱۳۹۱ ۱۴-۳. پردیس سبز صدرا | شهر جدید صدرا | ۱۳۹۷ |
زمینهای رها | 20 | زمین های ناهنجار | دارایی شهری – فرصت برای کارکردهای بهینه شهری | برنامه تغیر ساختار بستر، زدودن نا هنجاریها، پیاده کردن گام به گام برنامه تغییر ساختار اجرای کاربری های جایگزین | راهبردی + طراحی | ۱۴-۷. احیای اراضی آلوده | جنوب شرق اصفهان | ۱۳۸۶, ۱۵-۴. پارک منطقه شرقی | چابهار | ۱۳۸۷ |
ساختارهای سرشتین | 21 | پیوند زیستگاه(طبیعت) با شهر | زیربنای گسترش پایدار شهر | گزینش نهایی مسیر، پهنه بندی برازنده شرایط و سازه های تاثیر گذار درون و بیرون، طرح نگهداری پویا، فعالیتهای امکانپذیر و برازنده با باغ خطی | راهبردی + الگو | ۲۴-۶. قلعه دختر و قلعه اردشیر – راهبردی | کرمان | ۱۳۸۳ ۸-۴. پردیس فرهنگی، ورزشی و گردشگری باغ وکیلآباد | مشهد | ۱۳۷۵ |
ساختارهای سرشتین | 22 | کوه های پیرامون شهر | گوهر طبیعی – پیوند اجتماعی و بوم شناختی | پهنه بندی ناشی از سازه های اثر گذار، بازپیرایی، نگهداری (حفاظت) پویا، فعالیت های برازنده ویژگیهای کوه، امکان احداث باغهای سنگی | راهبردی + اجرایی | ۲-۴. باغ فردوسی | تهران | ۱۳۷۱, ۱۱-۳. پردیس کوه گردو | اراک | ۱۳۸۹ |
ساختارهای سرشتین | 23 | تپه های درون وپیرامون شهر | گوهر طبیعی – پیوند اجتماعی و بوم شناختی | پهنه بندی ناشی از سازه های اثر گذار، بازپیرایی، نگهداری (حفاظت) پویا، فعالیت های برازنده ویژگی های تپه، احداث باغ های ویژه (باغهای روز و شب) | راهبردی + طراحی | ۱۶-۶. ورودی شهر گرگان و تپه هزارپیچ – راهبردی | گرگان | ۱۳۸۱ ۱۰-۳. پردیس کوهستانی مستوفی | اراک | ۱۳۸۹ |
ساختارهای سرشتین | 24 | زمین های پایکوهی | گوهر طبیعی – پیوند اجتماعی و بوم شناختی | پهنه بندی ناشی از سازه های اثر گذار، بازپیرایی، نگهداری (حفاظت) پویا، فعالیت های برازنده ویژگی های تپه، احداث باغ های ویژه (باغهای روز و شب) | طراحی + اجرایی | ۱-۴. باغ جمشیدیه | تهران | ۱۳۵۷, ۱۲-۴. مجموعه گردشگری کوه صفه، چشمه پاچنار و چشمه خاچیک | اصفهان | ۱۳۸۲ |
ساختارهای سرشتین | 25 | کرانه دریا و شهر | گوهر طبیعی – پیوند اجتماعی و بوم شناختی | ایمن سازی، باز پیرایی، ساماندهی مسیرهای ارتباطی از شهر، منظرسازی ساحلی، بندها و دستورهای ساخت و ساز ساحلی | راهبردی + طراحی | ۱۱-۷. طرح ۲۲ خیابان عمود بر دریا و محور ساحلی | کیش | ۱۳۸۳ ۱۱-۲. مجتمع اداری-تجاری ساحلی جدید | اسکله قدیم – بندرعباس | ۱۳۶۶ |
ساختارهای سرشتین | 26 | گردشگری کرانه دریا | آرامش و پیوند اجتماعی | ایمن سازی، پهنه بندی هماهنگ با سازه های موثر، ساماندهی مسیرهای ارتباطی از شهر، منظر سازی ساحلی، بندها و دستور های ساخت و ساز ساحلی | راهبردی + الگو | ۳۷-۶. توسعه گردشگری پایدار – ساحل منطقه آزاد – راهبردی | چابهار | ۱۳۹۷ ۳۸-۶. توسعه ساحلی شهر جدید تیس – راهبردی | چابهار | ۱۴۰۱ |
راههای گردشگری برون شهری | 27 | راههای گردشگری برون شهری | گوهرهای طبیعی – پیوند اجتماعی | ایمن سازی راه وبستر، باز پیرایی ساختمان های با ارزش، ساماندهی نقاط ومحدوده های ویژه، منظرسازی، بندها و دستورهای ساخت و ساز در دو سوی راه | راهبردی + الگو | ۲۱-۶. محور گردشگری شازند–خمین–دلیجان – راهبردی | اراک | ۱۳۸۲ |
راههای گردشگری برون شهری | 28 | راه های گردشگری تاریخی | گوهرهای طبیعی – پیوند اجتماعی | ایمن سازی، باز پیرایی ساختمان های تاریخی، ساماندهی نقاط و محدوده های ویژه، منظر سازی، بندها و دستورهای ساخت و ساز دردوسوی راه ومحدوده میراث | راهبردی + الگو | ۲۷-۶. محور راه ابریشم مشهد - نیشابور – راهبردی | بینالود | ۱۳۸۶ |
طراحی شهری - محیطی | 29 | نگهبانی پویا از دارایی زیستی شهر | نگهبانی – بهرهبرداری پایدار در راستای توان زیستی | کار برد برتری نخست نتایج مطالعات محیط زیست و طراحی محیط، برای هرگونه برنامه ریزی و طراحی گوهرهای زیستی (میراث طبیعی) شهرها | راهبردی + الگو | ۶. طراحی شهری- محيطی |