رویکرد پایدار
طراحی شهری - محیطی برای توسعه پایدار شهر
( نگهبانی، زنده سازی و بهره برداری درست از داشته‌های طبیعی شهر)
پیشگفتار:
کشور ما در سرزمینی خشک و کم‌باران قرار دارد، با کویری بزرگ در میانه آن. ادامه حیات بسیاری از شهرهای ما به یک یا چند گوهر طبیعی وابسته است و در تعامل دوطرفه با آنها قرار دارد.
نیاکان خردمند ما با شناختی ژرف از ساختارهای مؤثر، ارتباط انسان و شهر را با طبیعت درون و پیرامون به‌گونه‌ای هوشمندانه و آیندهنگرانه سامان می‌دادند، به‌طوری‌که همزمان با نگهبانی از این گوهرهای(داشته ها) طبیعی، بهره‌برداری از آنها نیز هماهنگ با ظرفیت و شرایط محیطی انجام می‌شد تا از تخریب تدریجی آنها جلوگیری شود.
تا قرن گذشته، این رابطه متعادل و پایدار میان شهر، انسان و طبیعت در کشور ما حفظ شده بود. اما در دهه های نزدیک، طرح‌های توسعه شهری، با رویکردی که بر گسترش کالبدی اهمیت بیشتری میداد تهیه شدند و در آنها راهکار های آینده نگرانه‌ای برای نگهبانی از گوهرهای طبیعی شهرها ارائه نگردید. به‌ویژه در چهار دهه اخیر، به دلیل مدیریت ناآگاه و منفعت طلب ، روند تخریب این منابع ارزشمند شدت یافت.
از جمله:
کوه‌ها و تپه‌ها: به‌منظور توسعه شهری، کاربری‌های نظامی، تفریحی، آموزشی و مسکونی در آنها مستقر شدند. سطح آنها برای سهولت ساخت‌وساز تراشیده شد و خاک تخریب شده به دره ها و زمین‌های پایین دست ریخته شد.
زمین‌های پای‌کوهی: در گسترش بافت شهری به کار برده شدند.
پیرامون و درون دره‌ها:به‌علت خاک حاصلخیز و دسترسی به آب، ابتدا تبدیل به باغ خصوصی، سپس باغ‌ویلا، و در نهایت محل آپارتمان‌سازی شدند.
آبراهه‌ها: با خاک ناشی از تراش کوه‌ها پر شدند یا دچار فرسایش و ناپایداری شدند.
روددره‌ها: با اجرای قانون‌هایی بدون ملاحظات محیط‌زیستی(بدون نگاه آیندهنگرانه به محیط زیست)، بستر طبیعی آنها با کانال بتنی جایگزین شد. این مسیرها به محل دفع پسماندها و مسیر آبهای آلوده تبدیل گردید و زمین‌های باقی‌مانده در دو سوی کانال جاده سازی شد و سپس به فروش رسیدند.
رودخانه‌ها: به دلیل عدم اجرای کامل شبکه فاضلاب شهری، فاضلاب‌ها مستقیماً به رودخانه‌ها وارد شده و آنها را به مسیر آلوده کننده دریاچه‌ها و دریا تبدیل کردند.
چشمه‌ها: ساخت وسازهای مجاز و غیرمجاز در بالادست باعث کاهش کیفیت و آلودگی آب چشمه‌ها شد.
دریا و کرانه‌ها: کرانه‌ها پاکی و ارزش طبیعی خود را از دست دادند و دریا به مخزن فاضلاب شهری تبدیل شد.
دریاچه‌ها: سدسازی‌های غیراصولی موجب خشک‌شدن دریاچه‌ها شد.
کاریزها (قنات): ساخت‌وساز در حریم آنها، برداشت غیرمجاز آب و ورود فاضلاب و آسیب در هنگام ایجاد مترو و یا بزرگراه‌های شهری این این میراث گرانبهای مهندسی و بازمانده از نیاکان به نابودی کشاند.
آبهای زیرزمینی: اجرای بزرگراه‌ها و تونل‌ها بدون پیش‌بینی مسیرهای عبور آبهای زیرزمینی باعث انسداد یا تخریب آنها شد.
باغ‌ها: باغ‌ها که از عناصر هویتی شهرهای ما هستند، به‌دلیل قطع مسیرهای آب، تخریب کاریزها، آلودگی و افزایش تراکم ساخت‌وساز، تاب‌آوری خود را از دست داده‌اند و در حال نابودی هستند.
نتیجه‌گیری:
نمونه های یاد شده بالا نشان می‌دهد که چگونه منابع طبیعی و میراث محیطی، پس از قرن‌ها پایداری، توسط نسل ما در معرض نابودی قرار گرفتند. در این شرایط، کارشناسان و دوست‌داران طبیعت تلاش نمودند راهکارهایی برای توقف این روند و ایجاد شرایط مناسب ارائه داده‌اند. اینجانب نیز در حد توان، به‌همراه دیگرهمکاران دلسوز، و با اتکا به تجربه طرح‌هایی که بر بستر طبیعت اجرا شده‌اند، نظریه طراحی شهری - محیطی را ارائه نمودم؛ نظریه‌ای که می‌تواند با درنگ در روند تخریب، بهره‌برداری درست از این گوهرها را ممکن ساخته و در جهت توسعه پایدار شهر و کشور موثر واقع شود. امید است این تلاش بتواند در تحقق اهداف خود نقشی مثبت ایفا کند.
تعریف طراحی شهری – محیطی:
هر جا که شهر در درون یا پیرامون خود بر یک گوهر(عنصر) طبیعی تأثیرمی گذار و یا از آن تأثیر می‌پذیرد، درهرگونه طراحی، اولویت با قوانین و ضوابط و دستورالعمل‌هایی است که بر پایه مطالعات محیط زیست، طراحی محیط و دانش‌های مرتبط استوارهستند و باید اساس طرح‌های توسعه شهر در حوزه شهرسازی، طراحی شهری و رشته‌های مرتبط قرار گیرند.
دستاوردهای نظریه طراحی شهری–محیطی در ایران:
در چهار دهه گذشته، افتخار مدیریت مطالعات و طراحی تعدادی از گوهرهای(عناصر) طبیعی ارزشمند در شهرهای مختلف کشور را داشته‌ام.طرح‌های یادشده با اتکا به نظریه‌ی «طراحی شهری–محیطی» تهیه و ارائه شدند و می‌توانستند، همزمان با نگهبانی و بالا بردن کیفیت محیطی این گوهرهای طبیعی که ثروت، میراث و پشتوانه ادامه‌ی زندگی سالم در شهرها هستند، امکان استفاده‌ی همسنگ توان و پایدار شهروندان از آنها را فراهم کنند، نگرش و رابطه‌ی مردم با طبیعت را بهبود بخشند و به توسعه‌ی پایدار شهری یاری رسانند.
با این حال، تغییر در بنیان طرح، نیمه تمام ماندن آن، یا اجرای آن بدون مشارکت طراحان و با دستور و دخالت افراد غیر متخصص، سبب می‌شود طرح از مسیر اصلی خود منحرف شده، حتی اثر منفی بر جای گذارد و از اهداف اولیه‌اش که همانا نگهبانی از ارزش‌های طبیعی و بهره‌برداری پایدار بوده، فاصله بگیرد.
گزارش مطالعات این طرح‌ها، طی سال‌های مختلف و در شهرهای گوناگون تهیه شده‌اند، در قالب چند صد جلد گزارش تدوین گردیده، با بودجه‌های کشور و تلاش متخصصان دلسوز، باتجربه و علاقه‌مند به کشور انجام شده‌اند.
گرچه ارایه همه آن گزارشها در اینجا ممکن نیست ولی بی‌تردید ارائه‌ی خلاصه‌ای از راهبردها، راهکارها، پیشنهادها و... این طرح‌ها برای شهروندان هر یک از شهرها، به ویژه دانشجویان و نسل جوان، می‌تواند آگاهی از ارزش‌های کم‌نظیر طبیعی و تاریخی شهرها و کشورمان را افزایش داده و زمینه ساز مشارکت آنان در حفاظت از این گوهر های طبیعی و میراث گرانبهای نسل های گذشته باشد.
یادآوری چند نکته درباره طرح ها لازم است:
Some proposed strategies—such as enhancing human-nature-city interaction—are generalizable and applicable to similar urban contexts.
In many of these cities, other relevant plans exist that are not covered here.
Some plans were not executed—or only partially realized—due to funding gaps or changes in administration.
In بخش ۸ این وبسایت، توضیحاتی درباره‌ی 40 urban–environmental design projects across 16 cities ارائه شده است.
ARAK [9 Projects]
اراک: طراحی شهری – محیطی بزرگراه‌های کمربندی
پیشینه:
اراک یکی از مراکز صنعتی کشور است و کارخانجات مختلف موجب آلودگی هوای شهر شده‌اند، به طوری که مردم با افزایش بیماری‌های تنفسی مواجه شده‌اند. مقامات شهر و استانداری تلاش مشترکی را برای افزایش فضای سبز شهر در نقاط امکان‌پذیر به عمل آوردند و از مشاور خواستند که همکاری نماید؛ که با توجه به همه امکانات و محدودیت‌ها، طرح‌های زیر تهیه و تصویب شد:
۱. طراحی شهری–محیطی بدنه بزرگراه کمربندی جنوب
2. طراحی شهری–محیطی بدنه بزرگراه کمربندی شمال
3. طراحی شهری–محیطی ورودی‌های چهارگانه شهر
۴. طراحی شهری–محیطی کوه مستوفی
۵. طراحی شهری–محیطی کوه گردو (معدن سنگ)
۶. طراحی شهری–محیطی مسیر لوله نفتی در شهر
وضعیت اجرا:
از این طرح‌ها، ده کیلومتر از کمربندی جنوب و کوه مستوفی اجرایی شده، ولی با تغییر مدیران و احتمال کمبود بودجه، تهیه طرح‌های اجرایی دیگر پیگیری نشده است.
اهمیت و چشم‌انداز طرح:
اجرای طرح‌های بدنه سبز بزرگراه‌ها می‌توانست به‌صورت یک کمربند سبز به هم پیوسته در کاهش آلودگی مؤثر باشد، و فضای سبز کوه‌های نام‌برده و مسیر لوله نفتی داخل شهر نیز به پالایش هوا کمک کنند.
در مورد طرح‌های شماره ۳، ۴، ۵ و ۶ در بخش معرفی طرح‌ها جداگانه توضیح داده شده است و در مورد شماره‌های ۱ و ۲ در همین صفحه نقشه‌هایی ارائه شده است.
اراک: - طراحی شهری–محیطی پردیس خطی (راهبردی)
فشرده پیشنهادهای طرح:
تبدیل یک محور آلوده و صنعتی به یکی از ارزش‌های طبیعی شهر
پیشینه:
در شهر اراک، از دهه‌های گذشته خط لوله‌ای برای انتقال محصولات نفتی عبور می‌کرد که با توسعه شهر به نحوی در ارتباط با بافت مسکونی قرار گرفته است نیز موجب آلودگی‌هایی در سطح و عمق زمین گردیده است.
The provincial government and municipality decided to decommission the pipeline and repurpose its corridor.
Comprehensive urban–environmental studies were conducted in all relevant domains, and it was recommended that, due to Arak’s air pollution, this corridor be transformed into a که تمام محله‌های مسیر بتوانند در آن حرکت، گردش و ورزش کنند فضای سبز آن نقش تعدیل‌کننده‌ای در هوای شهر به عهده گیرد.
مطالعات طرح درباره زمین‌شناسی، خاک‌شناسی، آلودگی‌های محیط زیست، فضای سبز، شهرسازی، دید و منظر، ارتباطات و... انجام شد و بر حسب مجموعه شرایط موجود، مسیر در ۸ پهنه مورد ارزیابی قرار گرفت.
راهکارهای زیر طرح تهیه شد و به تصویب رسید:
فشرده پیشنهادها، ایده‌ها و راهکارهای طرح:
1. اصلاح خاک در مسیر
۲. الحاق لکه‌های باز رها شده (لچکی‌ها) به مسیر
۳. تأمین ارتباط فضاهای سبز پراکنده شهری با این مسیر برای ایجاد یک شبکه سبز به‌هم‌پیوسته و مقاوم در مقابل آلودگی هوا
۴. افزایش تراکم سبز در فضاهای سبز شهری مجاور
5. احداث چند زمین بازی فوتبال و سایر ورزش‌ها برای تقویت ورزش محوری مسیر
۶. ایجاد ارتباط بین بلوار سنجان و باغ‌های دره‌های سنجان از طریق تقویت جایگاه پردیس خطی
۷. ایجاد ارتباط کالبدی–عملکردی پردیس با مرکز شهر اراک
۸. ارائه الگوهای تغییر عرض در مسیر پردیس بر اثر کاربری‌ها، نقاط عطف، تغییرات شبکه دسترسی و
۹. طراحی فضاهای قابل الحاق به پردیس بر اساس مالکیت سازمان مسکن و شهرسازی
۱۰. ارائه الگوهای کاشت (دیوارهای سنگی، شیب‌ها، فضاهای استراحت، مسیر اضطراری و مسیرهای پیاده و دوچرخه، پارکینگ‌ها، محل بازی کودکان، نقاط کوهپایه‌ای، پیرامون مراکز درمانی، پوشش تأسیسات شهری، باغ آرامش، پذیرایی و
Bandar Abbas [1 Project]
بندرعباس: طرح بلوار ساحلی (مرحله اول)
فشرده پیشنهادهای طرح:
فشرده پیشنهادهای طرح: جلوگیری از پیشرفت تخریب ساحل و تأسیسات شهری، ارتقاء کیفیت محیطی و خدمات گردشگری در شهر
پیشینه:
در دهه چهل گذشته برای ساماندهی سواحل، بلواری در مقابل بخش قدیمی شهر اجرا شده و برای تحکیم قسمتی از آن، دیوارهای سنگی احداث شد که در سال‌های دهه شصت به‌طور دائم توسط امواج تخریب و مجدداً مرمت می‌شده است. علاوه بر این، فضای سبز بلوار، محل عرضه ماهی، گمرک، فروشندگان دوره‌گرد، معتادان، بافت فرسوده، منظر نامناسب، نبود تجهیزات گردشگری، از جمله مشکلات جدی این بخش از ساحل بوده‌اند.
درخواست کارفرما ارائه طرح فضای سبز ساحل بوده، اما مشخص گردید که مسائل بسیار مهمتری پیش از آن باید حل و فصل شوند. علیرغم فقدان آمار و اطلاعات دقیق درباره وضعیت دریا، امواج و جزر و مد، مطالعات مختلف انجام شد و طرحی برای ۲۵۰۰ متر از نوار ساحلی (از بازار ماهی تا خور گور سوزان) تهیه گردید.
فشرده نتایج آن در وضع موجود:
1. دیوار ساحلی موجود، حافظ بلوار ساحل و فضای سبز در برابر امواج است.
۲. این دیوار دائماً توسط امواج تخریب می‌شود.
۳. تخریب مستمر فضای سبز، آشفتگی بازار ماهی و حرکت قایق‌ها، حضور معتادان و کارتن‌خواب‌ها، سیمای نامناسب بلوار، و فقدان تجهیزات گردشگری از مشکلات اصلی است.
۴. بالا آمدن سطح آب در اطراف خور گورسوزان ناشی از انسداد جریان‌های زهکشی است
فشرده ایده‌ها و راهکارها:
1. طرح مارینا (حوضچه ایمن) برای قایق‌ها و لنج‌ها در محل بندر سابق گامبرون و اتصال آن به شبکه ارتباطی
۲. استفاده از مارینا برای مدیریت آمد و شد دریایی و کاهش فشار امواج بر ساحل
۳. احداث دیواره جدید بتنی و قطعات شکست‌موج در نقاط بحرانی
۴. جمع‌آوری گمرک قدیمی و اسکله مخروبه، و بهره‌برداری مجدد از بخش‌های پیش‌آمده در آب
۵. احداث یک مجموعه تجاری–اداری با استفاده از زمین‌های آزادشده
۶. اصلاح دیواره‌های خور گورسوزان برای جلوگیری از نفوذ آبهای زیرزمینی به نواحی شهری
۷. ایجاد فضای سبز جدید متناسب با اقلیم بندرعباس
۸. تبدیل بستر بلوار ساحلی به یک باغ خطی ساحلی
۹. تهیه طرح سیمای ساحلی با توجه به معماری بومی و کاربری‌های پیشنهادی
۱۰. انطباق طرح با برنامه‌های جامع و تفصیلی و شرایط محیطی منطقه
Chabahar [2 Projects]
چابهار: طراحی شهری–محیطی ساحل شهر جدید تیس (راهبردی)راهبردی)
فشرده پیشنهادهای طرح:
تدوین راهبردهای توسعه پایدار گردشگری در ساحل شهر جدید تیس با تکیه بر تجارب علمی، تحلیل محیطی، و انطباق با طرح‌های منطقه آزاد چابهار
پیشینه:
The جدید تیس،با وسعتی چند صد هکتاری در جنوب شهر واقع شده و در شمال خلیج چابهار و در همسایگی ساحل منطقه آزاد قرار دارد. مطالعات قبلی این ناحیه نیز توسط همین مشاور در قالب طرح منطقه آزاد انجام شده بود.
مطالعات این طرح شامل:
۱. زمین‌شناسی و خاک‌شناسی
۲. هیدرولوژی و اقلیم
۳. پوشش گیاهی و جانوری
۴. تحلیل آلودگی‌ها و تأثیر صنایع ساحلی
۵. منظر، شهرسازی، معماری
۶. تجارب جهانی و داخلی گردشگری
۷. تحلیل اجتماعی، اقتصادی و ترافیکی
۸. تحلیل روندها، لایه‌های اطلاعاتی، فرصت‌ها و محدودیت‌ها
ویژگی برجسته طرح:
تدوین سه سناریوی زیست محیطی برای توسعه ساحلی:
تهاجمی، اقتصادی و انطباقی. سناریو درجات متمایزی از شدت استفاده از زمین، تاب‌آوری اکولوژیکی و امکان‌سنجی توسعه را مشخص کرد.
راهبرد نهایی:
با استفاده از تحلیل یکپارچه داده‌ها، گزینه‌های پیشنهادی بر اساس سناریوی انطباقی اولویت‌بندی شد و در نهایت، راهبردها، سیاست‌ها، ضوابط و توصیه‌های اجرایی در چارچوب توسعه پایدار گردشگری تدوین و به تصویب رسید.
چابهار: طراحی شهری–محیطی ساحل منطقه آزاد (راهبردی)
فشرده پیشنهادهای طرح:
ارائه‌ی یک طرح راهبردی برای توسعه گردشگری چابهار با حفظ ارزش‌های طبیعی، محیط زیست و ایمنی در برابر طوفان‌ها و سونامی‌ها
پیشینه:
چابهار یکی از مهم‌ترین بنادر ایران با دسترسی مستقیم به اقیانوس هند است. در یکصد سال اخیر طرح‌های متعددی برای توسعه‌ی آن تهیه شد، از جمله ایجاد پایگاه هوایی، منطقه آزاد و مشارکت‌های بین‌المللی، اما اغلب بدون نتیجه رها شدند. در یکی از آخرین تصمیمات، مقرر شد که ساحل منطقه آزاد به مساحت ۲۳۰۰ هکتار با هدف توسعه گردشگری پایدار ساماندهی شود.
ویژگی خاص طرح:
This project was developed using a research methodology distinct from previous plans prepared for the region. It was framed within the theory of urban-environmental design and incorporated studies that, in addition to standard assessments, were conducted for the first time. These included the following:
۱. اقیانوس‌شناسی و سونامی‌شناسی
۲. تعیین و تثبیت دقیق خط ICZM
۳. بررسی طوفان‌های دریایی و تأثیر آن بر ساحل
۴. تحلیل چرخش آب و آلودگی‌های احتمالی در خلیج چابهار
5. Assessment of threats and conflicts between the land uses and activities proposed in previous plans and the goals of sustainable tourism development.
6. بررسی کیفیت بستر و سیمای ساحل
7. مطالعه تأثیرات آتی مسیرهای گردشگری آسیا–اروپا بر چابهار
۸. تحلیل تأثیرات طرح جاده ابریشم چین
9. مطالعه موفقیت کشورهای مشابه در جذب گردشگران ساحلی بین‌المللی
فشرده راهبردها و ایده‌ها:
۱. سازگار کردن توسعه گردشگری با ایمنی ساحل در برابر حوادث طبیعی
2. جلوگیری از تداخل کاربری‌های ناپایدار یا متضاد با اهداف گردشگری
۳. طراحی خطوط ساخت و ساز متناسب با منظر و قوانین سواحل گردشگری جهانی
۴. افزایش سهم چابهار از گردشگری بین‌المللی در قالب یک مسیر امن و پایدار
Hamedan [1 Project]
همدان: طراحی شهری- محیطی دره گنجنامه (راهبردی)
خلاصه‌ای از راهبردهای پیشنهادی:
نگهبانی و هم زمان بهره برداری متناسب با توان (حفاظت فعال) از میراث طبیعی–تاریخی شهر همدان در دره گنجنامه، با گسترش گردشگری پایدار در این دره و دره‌های مجاور که یکی از زیباترین پیوندهای گوهرهای طبیعی و تاریخی در میان شهرهای ایران را شکل می‌دهند.
نام درهگنجنامهگنجنامه توسط مردم با این تصور که دو سنگ نوشته موجود آن درباره گنج است انتخاب شده، اما این دو اثر را باید گنجینه فرهنگ و تمدن ایران در ۲۵۰۰ سال پیش دانست. متأسفانه بی‌اطلاعی یا بی‌مسئولیتی مسئولان و طمع سرمایه داران، ارزش‌های تاریخی و طبیعی این منطقه را به چالش کشیده است.
هدف طرح، بررسی این چالش‌ها و ارائه راه‌حل‌هایی برای حفاظت و بهره‌برداری پایدار از دره و ارتفاعات پیرامونی آن بوده است.
پیشینه:
دره گنجنامه یکی از استثنایی‌ترین دره‌های ایران است:
الف – وجود صدها باغ مثمر و سرزنده در دره.
ب – وجود آبشاری زیبا که در زمستان به‌طور کامل یخ می‌زند.
پ – وجود دو سنگ‌نوشته از دو شاه هخامنشی با متنی منحصر به فرد که نشان دهنده نگاه انسانی آنها به حکومت است.
شاهی که بر ۲۸ کشور حکومت می‌کرد، می‌گوید: "به نام اهورامزدا که آسمان، زمین، و شادی برای مردم آفرید." در مقایسه با کتیبه‌های خون‌بار پادشاهان آشور و بابل، ارزش جهانی این آثار آشکار می‌شود. اما دره‌ای با این زیبایی بی‌نظیر و ارتفاعاتی پر از تخته‌سنگ‌های گرانیتی، با تصمیمات ناآگاهانه مسئولان استان رو به زوال رفته است.با وجود مستندات و مخالفت‌های فراوان، پروژه تله‌کابین اجرا شد .
و دره با خودرو، حیوانات کرایه‌ای، سرویس‌های بهداشتی بدمنظر و بساط غذا اشباع شد. در این طرح، مطالعات جامعی از هوا، زمین، و اسناد موجود صورت گرفت و راهکارها با رویکرد توسعه پایدار ارائه شدند.
فشرده ایده‌ها، راهبردها و راهکارها:
۱. حفاظت محیط طبیعی: احیا و محافظت از محیط طبیعی در سراسر دره، به‌ویژه اطراف آثار تاریخی، آبشار، و دشت میشان
۲. مدریت دسترسی::
الف – طراحی مسیر کم تخریب از همدان تا آثار
ب – جلوگیری از امتداد جاده فعلی به شهر تویسرکان
۳. تله‌کابین:
الف – ممانعت از احداث آن در دره گنجنامه
ب – پیشنهاد اجرای آن در دره مجاور (هی‌دره)
۴. حریم آثار:
الف – رعایت ضوابط حریم میراث
ب – جلوگیری از ساخت و ساز در منظر آثار
۵. ارتفاعات:
الف – جلوگیری از تغییر در ارتفاعات مشرف
ب – تثبیت دامنه‌ها در برابر رانش
پ – ممنوعیت ساخت و ساز در دشت میشان
ت – در صورت ضرورت، ساخت و ساز تنها در تراز پایین‌تر مجاز باشد
۶. آمد و شد:
الف – ممنوعیت ورود خودرو به محدوده آثار
ب – استفاده از وسایل نقلیه عمومی گردشگری
پ – حفظ بن‌بست فعلی جاده برای حفظ طبیعت
ت – مسیر ایمن پیاده از گنجنامه تا میشان
ث – تسهیل دسترسی به باغ‌های درون دره
ج – ساماندهی مسیر شهری–طبیعت
چ – ایجاد ارتباط بین دره‌های اطراف از فراز کوه
۷. ایده‌ها و رهنمودهای بیشتر در گزارش اصلی آمده است.
یادآوری:
در جلسه ارائه طرح، استاندار وقت (مهندس زبردست) تأیید کرد که واگذاری اراضی روبه روی آثار اشتباه بوده و وعده بازگشت آن را داد. اما در دوره بعدی (دولت آقای احمدی‌نژاد)، این وعده اجرا نشد و ایستگاه تله‌کابین دقیقاً در مقابل آثار ساخته شد. ایستگاه پایانی نیز در دشت میشان ساخته شد و یک سرویس بهداشتی بزرگ در نزدیکی آثار احداث گردید.
آیندگان درباره این تصمیم‌های غیرقابل دفاع قضاوت خواهند کرد.
Isfahan [2 Projects]
اصفهان: طراحی شهری–محیطی اراضی آلوده جنوب شرق (راهبردی)
فشرده پیشنهادهای طرح:
تبدیل یک منطقه وسیع آلوده به یک سایت چند منظوره برای خدمات شهری در اصفهان
خلاصه‌ای از راهبردهای پیشنهادی:
بخشی از اراضی اصفهان که در جنوب شرق شهر قرار دارد، از یک طرف به کوه‌های پیرامون متصل و از طرف دیگر به اراضی کشاورزی که در جنوب اصفهان است مشرف است. در طی دهه‌های اخیر، این محدوده محل دفن زباله و نخاله شهر بوده و در پیرامون آن نیز کاربری‌هایی نظیر کارخانه کمپوست، کارخانه آسفالت، گورستان اصفهان و تأسیسات انرژی اتمی قرار دارد. مساحت محدوده مورد مطالعه به حدود ۳۰۰۰ هکتار بالغ می‌گردد.
شهرداری اصفهان از مشاور درخواست نمود که ضمن یک مطالعه در مقیاس راهبردی، راه‌حل‌هایی برای تقلیل آلودگی‌ها، تغییر وضعیت اراضی مورد نظر، و فراهم آمدن امکان استفاده بهینه از این اراضی ارائه نماید. مطالعات کامل در همه ابعاد تهدیدها، محدودیت‌ها، فرصت‌ها و امکانات در تمام زمینه‌های مرتبط شهرسازی، معماری، محیط زیست، طراحی منظر، اقتصاد شهری، و انواع آلودگی‌ها و دامنه تأثیر آن بر شهر و پیرامون انجام شد. طبعاً مهم‌ترین مسائل موجود در ارتباط با محیط زیست منطقه جنوب شرق اصفهان و تأثیر فعالیت‌ها و عوامل آلوده‌کننده خاک و آب و هوا مشخص گردید. راهبردهای طرح با توجه به تجربیات مشابه در سایر شهرهای بزرگ جهان و در انطباق با شرایط محیطی منطقه برای پیگیری و اجرا در یک دوره زمانی ۲۵ ساله تنظیم شد.
فشرده ایده‌ها و راهبردها:
این موارد به‌صورت فشرده در چند جدول تنظیم شده است که عبارتند از:
۱. کاربری‌های پیشنهادی طرح ناحیه شهری در محدوده طرح
2. سیاست‌های محیطی
3. سیاست‌های توسعه شهری–کالبدی
4. پیشنهاد ۳ گزینه
5. کاربری پیشنهادی تلفیقی
اصفهان: طراحی شهری–محیطی کوه صفه
فشرده پیشنهادهای طرح:
جلوگیری از روند تخریبی صفه و تبدیل آن به یکی از ارزش‌های طبیعی–تاریخی آینده اصفهان
خلاصه‌ای از راهبردهای پیشنهادی:
کوه صفه در جنوب اصفهان قرار دارد و از چند ارتفاع به‌هم پیوسته تشکیل شده که حلقه وار در کنار هم قرار گرفته‌اند.
بر فراز کوه بقایای قلعه‌ای نظامی وجود دارد که احتمالاً در دوره ساسانیان ساخته شده است.
این کوه و قلعه نظامی آن در طول تاریخ یکی از نقاط مهم در امنیت بخش مرکزی کشور بوده است.
در ارتفاع پایین‌تر از قله، چشمه زرد، مجموعه‌ای از درختان چنار، و بقایای بناهایی از دوره صفویه دیده می‌شود که برای استراحت و پذیرایی خانواده سلطنتی ساخته شده و نشانگر پیوند تاریخی مردم اصفهان با این کوه به‌عنوان گردشگاه طبیعی است.
از دهه‌های گذشته اراضی نزدیک به کوه در اختیار ارتش بوده و گویا دامنه کوه برای تمرین تیراندازی استفاده می‌شده است.
بزرگراه کمربندی جنوب اصفهان از فاصله بین شهر و کوه عبور کرده و ارتباط دیرینه مردم شهر با کوه را ناایمن نموده و همه آلودگی‌های آن از جمله نوری، صوتی، هوا و ناامنی اجتماعی را به طبیعت باارزش کوه تحمیل کرده است.
فشرده راهبردها و راهکارها:
۱. تغییر مسیر بخش غربی بزرگراه کمربندی جنوب که موجب قطع ارتباط ایمن مردم با کوه صفه شده است
۲. تعیین مسیر جایگزین از جنوب کوه صفه
۳. تبدیل این بخش از بزرگراه به مسیر مناسب گردشگری که ارتباط شهر و صفه را آسان و ایمن می‌سازد
۴. عدم اجرای تله‌کابین و تأسیسات آن در محل پیشنهادی پیمانکار و انتقال آن به اراضی میدان تیر
۵. تغییر کاربری میدان تیر و تبدیل آن به یک مجموعه گردشگری.
۶. احداث مقصد تله‌کابین در خارج از حریم شاه‌دژ در تراز پایین‌تر از آن.
۷. ایمن‌سازی مسیرهای پیاده در معرض ریزش کوه.
۸. احیای شاه‌دژ و تبدیل آن به یک مرکز پذیرایی، اقامت و ورزش برای کوهنوردان و گردشگران، قابل استفاده در شبانه‌روز.
۹. ایجاد یک مجموعه ورزشی طبیعی در اراضی شمال شرقی صفه
۱۰. ایجاد یک مجموعه حفاظت‌شده حیات وحش در اراضی مسطح بین ارتفاعات با مساحت حدود ۲۰۰ هکتار
۱۱. ایجاد ارتباط پیاده، دوچرخه، درشکه گردشگری بین صفه و زاینده‌رود ناژوان از طریق خیابان‌های عمود بر صفه
۱۲. ترمیم تخریب‌های جاده‌سازی در مجاور چشمه پاچنار (اجرای اولین بخش پیشنهادات راهبردی).
یادآوری:
طرح تصویب شد و ردیف ۱۲ نیز تا حدودی اجرا شد ولی متأسفانه سایر موارد به اجرا در نیامد و تله‌کابین در جای نامناسبی اجرا گردید.
Kerman [1 Project]
کرمان: طراحی شهری-محیطی قلعه اردشیر – قلعه دختر (دژ بلاش اشکانی) (راهبردی)
خلاصه‌ای از راهبردهای پیشنهادی:
ساماندهی زمین‌های پیرامون دو قلعه و پیشنهاد ارتباط ارتفاعات شرق شهر و جنگل تاغ از طریق زمین‌های اطراف و قلعه‌ها تا میدان مجاور بازار شهر (ارتباط و امتداد طبیعت تا بازار)
پیشینه:
این دو قلعه در حال حاضر به صورت نیمه مخروبه هستند. قلعه دختر از دوران مادها و قلعه اردشیر از دوره ساسانیان به‌جا مانده است. نامگذاری قلعه به نام «دختر» (به معنای دست نیافتنی) بیانگر استحکام برج و باروی قلعه و عدم امکان فتح آن توسط مهاجمان است.
طرح راهبردی دربرگیرنده:
شناخت امکانات و محدودیت‌ها، فرصت‌ها و تهدیدهای پیرامون دو قلعه، رفع تعارضات موجود، و ارتقاء کیفیت محیطی منطقه در اطراف این دو قلعه، ساخت‌وسازهای گسترده و خارج از ضوابط صورت گرفته که در برخی موارد حریم آثار را نیز اشغال کرده است. مطالعه‌ای جامع در زمینه‌های طبیعی، تاریخی، اجتماعی، شهرسازی و غیره انجام گرفت.
فشرده ایده‌ها و راهکارهای طرح:
در چارچوب امکان فوق، محدوده دو قلعه، فضای سبز موجود، چند اثر تاریخی مجاور و شبکه خیابان‌ها و فضاهای پیاده در هم ادغام شده‌اند. در صورت اجرا، کرمان شاهد بازپیرایی دو قلعه و احیای آنها برای گردشگری خواهد بود، و اتصال آنها از یک سو به مرکز اقتصادی شهر (بازار) و از سوی دیگر به ارتفاعات و طبیعت پیرامونی، و این امر موجب ارتقاء کیفیت محیطی و ارزشی بخش قدیمی شهر خواهد شد.
Khorramabad [2 Projects]
خرم آباد: طراحی شهری- محیطی منطقه کوهستانی کیو (راهبردی)
خلاصه‌ای از راهبردهای پیشنهادی:
Reclaiming degraded riverbank lands and adjacent highlands as a green complex for public leisure, creating a tourism attraction for the city, and offering ecological solutions for the city’s natural springs.
پیشینه:
Khorramabad is a historically and ecologically significant Iranian city, notable for its multi-millennial heritage, its unique mountainous terrain, a flowing central river, and numerous springs that have long affirmed the city’s lushness—true to its name.
Following the 1979 revolution and particularly after the eight-year war, Khorramabad saw an influx of settlers from across Lorestan Province. In accommodating this population, the city’s natural assets were increasingly overlooked in planning decisions.
For instance, the city’s inner springs could have formed the basis for master and detailed planning—leveraging flowing water as a structuring element in public spaces—but this potential was ignored.
One of the oldest springs, Gerdab-e Sangi, has tragically been polluted by sewage due to unchecked construction above it. The Keeyow Zone plan addresses these overlooked natural and cultural values and reintroduces them as core urban design elements.
Ideas, Strategies, and Solutions:
1. Restoring the city’s natural–historic identity on a metropolitan scale by emphasizing three symbolic elements: Keeyow Hill (north), Falak-ol-Aflak Citadel (center), and the Broken Bridge Arch (south)
2. Structuring the city’s open and green space system at the metropolitan level:
A. Connecting Kiu Hill with the eastern and western mountain green belts
B. Developing a north–south green corridor through existing tree-lined boulevards and a linear park along the river
C. Designing and enhancing urban springheads with interconnected natural watercourses
3. Proposed strategic projects: A package of 64 initiatives aimed at realizing the macro-scale objectives above
The plan was approved, and portions relating to the river within the Keeyow zone were implemented. However, the implemented green space prioritized lawns and static landscaping, in contrast to the original vision of forestation and garden-making. Nonetheless, even this partial implementation is a commendable step.
Khorramabad: Urban – Environmental Design of the Khorramabad Bypass Corridor (Strategic and Executive Design)
خلاصه‌ای از راهبردهای پیشنهادی:
Revitalization and reorganization of the corridor, transforming it from a chaotic intercity transport and repair zone into a vibrant urban boulevard—featuring walkable paths, greenery, flowing water, and day–night activity—to enhance Khorramabad’s tourism potential.
پیشینه:
Khorramabad is an ancient city located in a valley in Lorestan Province, whose name reflects “lushness and prosperity.”
The city forms a remarkable fusion of natural elements—mountains, foothill plains, valleys, a central river, numerous springs, and centuries-old trees. With active conservation (maintenance aligned with ecological use), Khorramabad could become a national model of nature-integrated urban development. Located on the country’s main north–south route, Khorramabad’s arterial corridor has devolved into a disorganized and unattractive roadside transport hub. The design corridor spans 17 kilometers with a nominal width of 100 meters, yet adjacent open terrain and mountainous edges allow for flexible spatial expansion.
Summary of Key Design Ideas and Strategic Interventions:
1. Revitalization of the corridor base and surrounding edges
2. Functional land-use shift from transport-related services to tourism-oriented development
3. Integration of tourism-compatible functions and activities along the route
4. Reorganizing street and transport networks to improve citywide connectivity
5. Designing safe pedestrian paths with integrated bicycle lanes and accessibility for the visually impaired
6. Creation of linear green spaces and water streams inspired by traditional Iranian boulevards
7. Enhancing urban facades and improving the corridor’s visual and spatial quality
8. Contextual architectural design integrating urban programs with adjacent rock formations
9. Improving visibility and prominence of heritage buildings along the corridor
10. Creating pedestrian routes linking the city to nearby hills and highlands
11. Reclaiming vacant lots and integrating them into the pedestrian network
12. Linking adjacent parks and peripheral green spaces into the main corridor
13. Allocating space for a future urban tram line along the corridor
14. Designating locations for installing historical sculptures and cultural monuments
15. Nighttime lighting design for aesthetic enhancement and public safety
Kish [1 Project]
کیش: ساماندهی ساحل شرقی - ۲۲ محور عمود بر دریا - (راهبردی)
خلاصه‌ای از راهبردهای پیشنهادی:
آشتی شهر و مناطق تجاری با دریا و توسعه گردشگری ساحلی در روز و شب
پیشینه:
در دهه پنجاه جزیره کیش به‌عنوان یک مرکز تفریحی–توریستی برای اقشار ثروتمند طراحی و اجرا شد. پس از انقلاب و جنگ، این محدوده به‌عنوان منطقه آزاد تعریف شد و سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در ساخت مراکز تجاری صورت گرفت. در سه دهه اخیر، استقبال گسترده از گردشگری و اقامت در کیش، موجی از سرمایه‌گذاری جدید در ساخت مجتمع‌های مسکونی و هتل‌ها را به همراه داشته است. علیرغم کیفیت آب و مناظر بی‌نظیر، در طرح‌های اولیه توجه چندانی به این ارزش‌های طبیعی نشده بود و یک کشتی شکسته یونانی به عنوان جاذب‌ترین نقطه معرفی می‌شد. در گام اول برای جبران این کاستی، ساماندهی ساحل شرقی در دستور کار قرار گرفت، که علاوه بر ارتقاء کیفی ساحل، راهکارهایی برای تسهیل ارتباط میان شهر، مردم و دریا ارائه کند.
فشرده راهبردها و راهکارها:
۱. حداکثر آزادسازی اراضی ساحلی از ابنیه و فعالیت‌های ناسازگار با گردشگری
۲. ایجاد پیوستگی میان فضاهای باز و سبز شهری و خط ساحلی
۳. پهنه‌بندی عملکردی فعالیت‌های دریایی و تطبیق عملکرد ساحل با آنها
۴. تعیین نقاط عطف منظرین از دیدگاه شهری و ساحلی
۵. پیشنهاد طراحی و احداث نشانه‌های شاخص در نقاط عطف
۶. طراحی فضاهای مناسب برای برگزاری مراسم، رویدادها و تجمعات عمومی
۷. باز کردن و تقویت دید بصری از معابر شهری به سمت دریا
۸. تنظیم و ارتقاء کیفیت ۲۲ محور عمود بر دریا به عنوان پیوندهای شهری به دریا
Mashhad [5 Projects]
مشهد: مطالعات راه ابریشم: از مشهد تا شهر جدید بینالود (راهبردی)
خلاصه‌ای از راهبردهای پیشنهادی:
احیا و مرمت کریدور جاده ابریشم، ارتقای کیفیت فیزیکی مسیر تاریخی و همچنین حفظ سکونتگاه‌های روستایی موجود و سازه‌های میراثی - با هدف تقویت پتانسیل گردشگری استان خراسان، مشهد و نیشابور از طریق نقش استراتژیک شهر جدید بینالود به عنوان یک قطب مرکزی.
پیشینه:
راه ابریشم یکی از قدیمی‌ترین راه‌های ارتباطی شرق آسیا با اروپا در طی چند صد سال بوده که در ایران کنونی از مسیر توس–نیشابور نیز عبور می‌کرده است
مطالعات این طرح همانند دیگر طرح‌های مشابه، در زمینه‌های متنوعی انجام شد:
پایداری زیست‌محیطی، تحلیل بصری و چشم‌انداز، زمین‌شناسی، خاک‌شناسی، پوشش گیاهی، زیرساخت‌های سبز، هیدرولوژی، تحرک و دسترسی، برنامه‌ریزی شهری، معماری، بافت تاریخی، پویایی اجتماعی، توسعه گردشگری، زیست‌پذیری اقتصادی، سیستم‌های زیرساختی و مطالعات موردی بین‌المللی.
فشرده ایده‌ها و راهبردها:
دو الگوی توسعه گردشگری پیشنهاد شد:
۱. مدل نخست: مبتنی بر ساختار توسعه محور گردشگری با مداخله حداقلی در بافت موجود
۲. مدل دوم: بر مبنای تراکم و تمرکز عناصر شاخص گردشگری در نقاط کلیدی مسیر
مشهد: طراحی شهری-محیطی رود–دره‌ها و ارتفاعات طرقبه و شاندیز (راهبردی)
خلاصه‌ای از راهبردهای پیشنهادی:
مطالعات توسعه گردشگری در دره‌های طرقبه–شاندیز و ارتفاعات مرتبط با احیاء و حفظ ارزش‌های طبیعی این شهرها، بازپیرایی رودخانه‌ها و سایر ارزش‌های طبیعی–تاریخی–معماری به‌عنوان پایه توسعه پایدار
پیشینه:
طرقبه و شاندیز دو نام آشنا برای گردشگران و زائران مشهد هستند. علاوه بر این دو شهر، روستاهای زیبایی در سایر دره‌های اطراف مشهد قرار دارند، از جمله مایان، زشک، گنگ، ابرده، مغان و... همگی در دامنه شمالی رشته‌کوه بینالود واقع شده‌اند. در دهه‌های اخیر، هجوم سرمایه‌گذاران برای ساخت و ساز در این دره‌ها و ارتفاعات مجاور، مشکلات زیست‌محیطی ایجاد کرده است. استانداری خراسان تصمیم گرفت برای ساماندهی منطقه، یک طرح راهبردی با نام «طرح گردشگری طرقبه–شاندیز» تدوین شود. مساحت منطقه مورد مطالعه حدود ۶۰۰ کیلومتر مربع (۶۰۰۰۰ هکتار) است.
پس از انجام مطالعات پایه در زمینه‌های مختلف، نتایج به شرح زیر بود:
مطالعات زمین‌شناسی، منابع آب، اقلیم، خاک، پوشش گیاهی، چشم‌انداز، محیط زیست، ظرفیت اکولوژیک و برد منطقه، جاذبه‌ها، معماری، اقتصاد، آثار تاریخی، فرهنگ، روندهای گردشگری، سازمان و زیرساخت‌ها وضع موجود شامل روندها، امکانات، فرصت‌ها، محدودیت‌ها و تهدیدها در هر زیرحوزه تعیین شد. اهداف کلان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و راهبردهای متناظر آن تدوین شد. اهداف دقیق، سیاست‌ها و توصیه‌ها نیز تنظیم گردید.
فشرده طرح راهبردی کلان:
۱. ساختار اصلی شبکه ارتباطی
۲. پهنه‌بندی عملکردی و محیط زیستی
3. محدوده‌های تفرج عمومی گسترده و متمرکز
۴. مناطق حفاظت‌شده و دارای اولویت حفاظتی
۵. حوزه‌های برنامه‌ریزی راهبردی
۶. ۳۴ موضوع طراحی و ساخت در مقیاس کلان با اولویت‌بندی اجرایی
۷. مقررات و ضوابط منطقه‌بندی برای هر زیرمنطقه تعریف شد
۸. ارزیابی‌های جامع اثرات زیست‌محیطی (EIA) انجام شد
فشرده طرح راهبردی مقیاس میانی:
برای شهرهای طرقبه و شاندیز ساختار گردشگری طراحی شد، از جمله مدل‌های معماری، طراحی شهری، منظر و زیرساخت‌های عمرانی متناسب با بافت محیطی. پیشنهادهایی برای توازن گردشگری بین دره‌های مختلف مشهد ارائه شد.
یادآوری:
طرح‌هایی از این نوع باید با ارزیابی توان اکولوژیک و ظرفیت برد منطقه آغاز شوند. سپس ارزیابی اثرات زیست‌محیطی پروژه‌های پیشنهادی انجام شود، تا از خطاهای پرهزینه مانند پروژه "پدیده شاندیز" جلوگیری گردد.
مشهد: طرح نوسازی و بازسازی پیرامون حرم امام رضا (ع) (راهبردی)
خلاصه‌ای از راهبردهای پیشنهادی:
این مطالعه مشکلات ناشی از طرح نام‌برده را بررسی و راه‌حل برون رفت از بحران را ارائه می‌نماید.
پیشینه:
مهندس مشاور در طرح فوق‌الذکر، در مرکز یک شهر تاریخی، دستور تخریب و نوسازی در مقیاسی کلان داده است. شهر مشهد در طول حیات صدها ساله خود با تغییرات متعددی مواجه بوده که آخرین آن در دوران پیش از انقلاب ۵۷ توسط استاندار وقت (آقای ولیان) در محدوده‌ای حدود ۵۰ هکتار اجرا شد. با ساخت یک دیوار بلند، ارتباط بین حرم و بافت پیرامونی قطع شد و این دیوار به «دیوار برلین» مشهد مشهور شد. درحالی که در طول تاریخ، رابطه مردم با حرم از طریق بافت شهری یکپارچه، تنگاتنگ بوده است.
پس از انقلاب، . در دهه ۷۰ قرارداد طراحی نوسازی و بازسازی با شرکت مشاور طاش منعقد شد.طرح در محدوده‌ای حدود ۳۰۰ هکتار تهیه و در سال ۱۳۷۵ تصویب شد. شهرداری مشهد با وجود درگیر بودن با طرح، قادر به اظهار نظر روشن نبود و از مشاور دیگری خواستار بررسی شد.
اینجانب به‌عنوان مدیر مطالعات بافت شهری، مسئولیت این ارزیابی را عهده‌دار شدم و تیمی متشکل از اساتید حوزه‌های شهرسازی، اقتصاد، ترافیک و اجتماع تشکیل دادم. بازدید میدانی، جلسات با مسئولان شهرداری، مردم و تحلیل گزارشها انجام شد و در نهایت، نتایج در قالب یک جلد گزارش به شهرداری و استانداری ارائه گردید. فشرده گزارش در ۱۲ صفحه تهیه شد که در اینجا نیز قابل دسترسی است. پیشنهادات و توصیه‌ها در بند ۱۱ گزارش درج شده‌اند.
در ردیف ۱۰ پیامدهای اجرایی طرح نوسازی آمده است:
الف – در طول مدت نوسازی (۱۵ سال)، مرکز شهر به کارگاه ساختمانی بزرگی تبدیل خواهد شد.
ب – تضعیف اختیارات شهرداری در مدیریت منطقه، به آشفتگی و تعلیق عملکردی می‌انجامد.
ج – تجمیع قطعات و مسائل اجتماعی-اداری، چالش‌های اجرایی بزرگی برای شهرداری و شرکت مجری ایجاد خواهد کرد.
توصیه‌های کلیدی عبارتند از:
۱. تغییر رویکرد از نوسازی به بهسازی
2. راه‌اندازی سیستم ارزیابی مداوم
3. حفظ حدود و اختیارات سازمان‌های مسئول
4. تشکیل شورای عالی یا کمیسیون متناسب با مقیاس ملی طرح
یادآوری:
اکنون نزدیک به سی سال گذشته و با وجود تغییرات چندباره، کارگاه تخریب–ساخت هنوز ادامه دارد و هویت مرکز مشهد آسیب دیده است.
مشهد: طرح منطقه کوهسنگی (راهبردی)
خلاصه‌ای از راهبردهای پیشنهادی:
بررسی شرایط، امکانات و محدودیت‌های منطقه پیرامون کوهسنگی به‌عنوان یکی از ارزش‌های طبیعی مؤثر در توسعه پایدار شهر مشهد
پیشینه:
The كوهسنگي منطقه کوهسنگی در جنوب مشهد برای سال‌ها خارج از محدوده شهری محسوب می‌شد. احداث باشگاه كوهسنگي ، استخر بزرگ آن، و خیابان مشجر زیبای كوهسنگي در دوره رضاشاه توسط شادروان اسدی ساخته شد و به‌تدریج موجب توسعه شهر به سمت کوهسنگی گردید. كوهسنگياحداث دانشگاه مشهد و عبور آن از پشت کوه‌ها باعث استقرار تأسیسات شهری و تخصیص اراضی به پادگان‌ها شد.
فشرده ایده‌های راهبردی مقیاس کلان:
برای اراضی کوهسنگی مشخص شد که می‌توان چند فضای سبز کلان‌شهر مشهد را به یکدیگر پیوست و ساختار سبز جنوب شهر را شکل داد.
این فضاها از غرب به شرق عبارتند از:
۱. وکیل‌آباد
۲. کاسه پرتوی
۳. جاده وکیل‌آباد با درختان توت کهنسال و آب جاری قنات
۴. پارک ملت مشهد
۵. پردیس دانشگاه مشهد
۶. باغ ۲۰۰ هکتاری ملک
۷. باغ تلویزیون
۸. کوهسنگی
۹. پادگان لشگر ۸۸ (در آینده تخلیه می‌شود)
۱۰. فضای سبز جنوب فرودگاه مشهد
پیشنهاد طرح:
اتصال این فضاهای بزرگ از طریق جاده وکیل‌آباد، باغ تلویزیون و کوهسنگی، پس از تخلیه پادگان، ایجاد دالان سبزی به وسعت حدود ۲۰۰ هکتاراین دالان سبز ظرفیت فضای سبز جنوب مشهد را افزایش داده و محور سبز فرودگاه–وکیل‌آباد را به‌عنوان طولانی‌ترین محور گردشگریسبز کشور شکل می‌دهد.
یادآوری:
جاده وکیل‌آباد می‌توانست مانند گذشته گردشگری بماند (در وسط مخصوص پیاده، دوچرخه، درشکه و ورزش) اما احداث مترو و ترن سطحی، باعث تبدیل آن به مسیر ترافیکی پرسرعت با تقاطع‌های غیرهمسطح شد و از کارایی گردشگری آن کاست.
مشهد: طرح منطقه وکیل‌آباد (راهبردی)
خلاصه‌ای از راهبردهای پیشنهادی:
بررسی امکان اتصال ارزش‌های طبیعی پراکنده مسیر رود–دره طرقبه به یکدیگر برای تشکیل یک بستر ممتد سبز و جویباری از ارتفاعات بینالود تا درون بافت شهری مشهد با اتصال بند گلستان، باغ دره وکیل‌آباد، کاسه پرتوی و کال چهل‌بازه
پیشینه:
باغ وکیل‌آباد با وسعت حدود ۷۰ هکتار توسط شادروان حسین ملک وقف مردم شده و به شهرداری مشهد واگذار شده است.
۱. موقعیت آن در انتهای دره طرقبه و در آستانه شهر مشهد قرار دارد و از آب رودخانه طرقبه بهره‌مند می‌شود.
۲. برای تأمین آب این باغ، یک رشته قنات احداث شده که در دو تراز به باغ وارد می‌شود، اما متأسفانه بخشی از آن توسط مردم به‌طور غیرقانونی برداشت می‌شود.
۳. این طرح در دو مقیاس مورد مطالعه و طراحی قرار گرفت:
الف – مقیاس کلان و راهبردی:
شناخت تأثیر منطقه بر کل شهر مشهد و بالعکس، شامل ارتباط بند گلستان تا کال چهل‌بازه
ب – مقیاس طراحی و اجرایی:
شامل طراحی باغ و فضای پایانی آن به نام کاسه پرتوی با وسعت حدود ۳۰ هکتار
فشرده ایده‌ها و راهکارهای طرح – مقیاس کلان:
1. ساماندهی بدنه رودخانه طرقبه تا درون بافت شهری مشهد.
2. اتصال پیوسته بستر طبیعی از بند گلستان تا انتهای کال چهل‌بازه.
طراحی کریدور برای حمل و نقل عابر پیاده، دوچرخه‌سواری، گردشگری و وسایل نقلیه سبک از شهر به طبیعت.
4. ساماندهی بدنه بند تاریخی گلستان و تبدیل آن به مجموعه‌ای گردشگری در بستر طبیعی.
5. طراحی مسیر رودخانه از بند گلستان تا باغ وکیل‌آباد به‌عنوان بخشی از زنجیره طبیعی و جلوگیری از تصرف اراضی.
6. تدوین طرحی مبتنی بر حفاظت برای باغ وکیل آباد به منظور فراهم کردن امکان استفاده پایدار گردشگری بدون تخریب محیط زیست.
7. احیای سیستم قنات و استفاده بهینه از آب قنات و آبهای سطحی برای آبیاری درختان.
8. طراحی کاسه پرتوی به عنوان یک باغ سنگی و نقطه گذار از شهر به مراتع ییلاقی مشهد (طرقبه، شاندیز).
9. ایجاد یک پارک خطی در امتداد بستر رودخانه کال چهل بازه برای اتصال محلات به مناطق طبیعی مانند دامنه‌های بینالود.
نکات اجرایی:
1. برخی طرح‌ها با تغییر شهرداران اجرا شدند.
2. طرح اصلی باغ وکیل‌آباد تهیه و به اجرا درآمد.
3. بخشی از قنوات لایروبی شد ولی کامل نشد.
4. طرح کاسه پرتوی تهیه شد اما با تغییراتی در غیاب مشاور اجرا شد.
5. ادامه محور سبز به صورت جداگانه توسط دو مشاور طراحی شد، اما مسائل مالکیتی مانع اجرا شده‌اند.
POLADSHAHR [1 Project]
پولادشهر: طراحی شهری–محیطی محور مرکزی شهر
فشرده پیشنهادهای طرح:
فشرده پیشنهادهای طرح: افزایش کیفیت محیطی محور خدماتی شهر از طریق تقویت ارتباط با طبیعت مجاور (کوه)
پیشینه:
فولادشهر در ۲۰ کیلومتری اصفهان واقع شده و شهری جدید است که برای سکونت کارکنان کارخانه فولاد اصفهان طراحی شده و به تدریج در حال توسعه است. محدوده طرح، محور اصلی شهر است که در انتهای خود به ارتفاعات طبیعی مجاور می‌رسد. این طرح در قالب مسابقه طراحی شهری برگزار شد و مشاور، با اختلافی اندک، رتبه دوم را کسب کرد. پیشنهاد کارفرما برای همکاری با برنده اول برای تهیه طرح نهایی توسط مشاور پذیرفته نشد.
فشرده ایده‌های اصلی طرح با توجه به ویژگی‌های اقلیمی و فرهنگی اصفهان:
1. عبور آب جاری از پیاده‌روهای محور اصلی (تبدیل کانال خطرخیز به جویبار ایمن و آرامش‌بخش در امتداد مسیرهای پیاده‌روی)
2. فضای سبز پرقدرت و سایه‌ساز در امتداد پیاده راه‌ها (الهام از الگوی چهارباغ)
۳. امتداد فضای سبز محور اصلی تا قله کوه (ایجاد پیوستگی بین شهر و طبیعت با یک خط سبز)
۴. ارتباط فیزیکی و عملکردی قوی‌تر میان کوه و شهر از طریق پیاده‌راه درختکاری‌شده تا قله
۵. ایجاد تختگاه عمومی بزرگ با خدمات فرهنگی و اجتماعی در قله (مقصد همگانی، محل ملاقات و تعامل اجتماعی)
۶. ساخت بنای پذیرایی برای گردشگران و شهروندان در کنار تختگاه (قابل استفاده در روز و شب)
۷. طراحی پردیس شهری (باغ‌های هم‌پیوند عمومی) در محل تلاقی شهر با ارتفاعات
چشم‌انداز نهایی طرح:
فولادشهر دارای یک مرکز تجاری–سبز خطی با جویبار، پردیسی در پای کوه، کوهی سرسبز و سامان‌یافته، و فضای تعامل و دوستی در طبیعت برای شهروندان در شب و روز خواهد بود.
Qazvin [1 Project1]
قزوین: طراحی شهری-محیطی ارتفاعات باراجین (راهبردی)
خلاصه‌ای از راهبردهای پیشنهادی:
بررسی استقرار شهر دانش در زمین مذکور که منجر به رد اجرای آن شد و جایگزینی آن با مجموعه‌ای گردشگری با استفاده از طبیعت جذاب اراضی باراجین
پیشینه:
اراضی پای‌کوهی و پرشیب باراجین در شمال شرق شهر قزوین، در سوی دیگر بزرگراه تهران و مشرف به شهر قرار دارد. کننده آب باغ‌های قدیمی شهر قزوین است، که متأسفانه بزرگراه یاد شده آن را از شهر جدا کرده است.
در جلسات طرح اعلام شد که دولت تصمیم به احداث یک شهر علمی در این اراضی گرفته بود. لازم به یادآوری است که اراضی باراجین توسط یک خط‌الراس کم‌عمق از مجموعه دانشگاه آزاد قزوین که در کنار اتوبان واقع است جدا می‌شود.
مطالعات طرح:
مطالعات مختلف در زمینه‌های شهری، طبیعی و زمین‌شناسی نشان داد که به دلیل اشراف اراضی، تأمین آب باغ‌های شهر و وجود گسل در منطقه، احداث شهر علمی در این مکان به صلاح نیست. قبل از ارائه نتایج، مسئولان شهری در انتظار تأیید این طرح بودند و فعالیت‌هایی نیز آغاز کرده بودند. روز ارائه طرح در حضور استاندار، یکی از روزهای استثنایی در تاریخ شهرسازی قزوین بود ارائه یافته‌های علمی و مستند مشاور موجب ناراحتی برخی مسئولین شد، اما استاندار با پذیرش منطقی بودن نتایج، دستور بررسی مجدد طرح را صادر کرد. مشاور به جای شهر علمی، تبدیل باراجین به یک بهشت طبیعی شهری را پردیس طبیعی شهری بود.با در نظر گرفتن پتانسیل‌های اکولوژیکی و محدودیت‌های سایت پیشنهاد داد. در جلسات بعد، نظریات مشاور و طرح راهبردی مورد تأیید قرار گرفت.
فشرده ایده‌ها و راهکارهای طرح:
باغ‌های روز و باغ‌های شب
فشرده طرح راهبردی:
در طرح پردیس طبیعی شهری، علاوه بر تهیه طرح کلان مبتنی بر توان اراضی، پهنه‌بندی عملکردی انجام شد، ساختار فضای سبز در چارچوب کیفیت خاک و آب تنظیم شد و اجزای طرح با قابلیت اجرا تدریجی طراحی گردیدند. برای نخستین‌بار در ایران، در چنین اراضی کوهستانی، ایده «باغ‌های روز» و «باغ‌های شب» مطرح گردید. این ایده با توجه به شرایط باد، نقاط کور شبانه و نحوه استفاده از ارتفاعات و دره‌ها، امکان‌سنجی و طراحی شد.
Ramin New Town [1 Project1]
شهر جدید رامین: طراحی شهری-محیطی ورودی و فضای سبز کمربندی
خلاصه‌ای از راهبردهای پیشنهادی:
ایمن‌سازی کمربند سبز، ارتقاء کیفیت محیطی و در صورت امکان استقرار کاربری‌های مناسب
پیشینه:
شهر جدید رامین در خوزستان قرار دارد و در طرح جامع یک کمربند سبز با عرض مناسب برای حفاظت در برابر عوامل بیرونی در آن در نظر گرفته شده است. فضاهای سبز حاشیه شهرها به علل مختلف از جمله کمبود نیروی حفاظتی، وجود نقاط کور ناشی از انبوهی درختان و یا پستی و بلندی زمین و کمبود نور به ویژه در شب، از امنیت کافی برخوردار نیستند. حوادث غم‌انگیز در پارک لویزان تهران، خطرات بالقوه فضاهای سبز حاشیه‌ایِ نادیده گرفته‌شده را نشان می‌دهد. یک استراتژی مؤثر برای افزایش ایمنی، قرار دادن کاربری‌های سازگار با محیط زیست و همسو با فضای سبز در این مناطق است. این طرح چنین کاربری‌هایی را پیشنهاد می‌دهد که نه تنها سازگاری اکولوژیکی، بلکه هم‌افزایی عملکردی با کاربری‌های شهری مجاور را نیز تضمین می‌کند. تا ضمن برخورداری از هماهنگی و تقویت کاربری و فعالیت شهری مجاور، از نظر اقتصادی کارایی بیشتری داشته و در عین حال به امنیت محیط کمک مؤثری بنماید. این امر دسترسی عمومی ایمن به طبیعت را تسهیل می‌کند و از توسعه پایدار شهر جدید پشتیبانی می‌کند.
نقشه و توضیح در بخش ۵ ارائه شده است.
Sadra New Town [1 Project]
Sadra New Town – The Green Paradise of Sadra
خلاصه‌ای از راهبردهای پیشنهادی:
پهنه‌بندی بستر و ارائه کاربری بهینه برای اراضی درگیر با مسیر عبور لوله نفتی از درون شهر است.
پیشینه:
از درون شهر جدید صدرا یک لوله نفتی کشوری می‌گذرد. علاوه بر آن‌که بافت شهر نمی‌تواند پیوسته باشد، اراضی مرتبط با این مسیر با محدودیت‌هایی برای ساخت‌وساز و یا کاشت درختان مواجه‌اند و ساماندهی فضایی پیرامون آن نیز از مشکلات این مسیر است. در بخشی از مسیر لوله، اراضی شیب‌داری به مساحت ۶۰ هکتار وجود دارد که مدیریت شهر تصمیم گرفت به فضای سبز عمومی اختصاص یابد. مشاور با مطالعه همه عوامل مؤثر از جمله کیفیت خاک، شیب‌ها و جهت نورگیری، جهت باد، ممنوعیت کاشت در محدوده لوله، ساخت و سازهای مسکونی مجاور و نیازهای آنها، خیابان‌های محدودکننده، کمبود آب و...پیشنهاد نمود این اراضی به صورت یک پردیس شهری(باغ‌های )هم‌پیوند طراحی شود.
فشرده ایده‌های طرح دربرگیرنده باغ‌هایی با نام‌های زیر است:
1. گل‌ها ۲. محله وحدت (شمال) ۳. خورگشت صبحگاهان ۴. خورگشت عصرگاهان ۵. شب ۶. جوانان (مجموعه‌های ورزشی در مسیر لوله) ۷. محله ایثار (جنوب) ۸. فرهنگ ۹. کودک و طبیعت ۱۰. پذیرایی – ورزشی ۱۱. مشاهیر ۱۲. اقامت در طبیعت
Shiraz [1 Project]
شیراز: طراحی شهری-محیطی ارتفاعات شمالی (باباکوهی)
خلاصه‌ای از راهبردهای پیشنهادی:
کوهستان یکی از گوهرهای طبیعی شیراز است و می‌بایست به‌صورت یکپارچه مورد مطالعه همه‌جانبه قرار گیرد و با حفظ ارزش‌های طبیعی موجود در آن، برای بهره‌وری مردم و به ویژه جوانان ساماندهی و آماده شود.
پیشینه:
ارتفاعات باباکوهی در شمال شیراز قرار دارد و محدوده مطالعه‌شده حدود ۳۷۰۰ هکتار و محدوده طرح حدود ۱۱۸۰ هکتار بوده است. پس از شروع مطالعات، بخش بزرگی از اراضی در میانه زمین در اختیار یکی از وزارتخانه‌ها قرار گرفت.
به علت یکپارچگی اراضی کوهستانی بالادست شیراز، مطالعات به‌صورت یکپارچه برای کل کوهستان انجام شد و گزارش‌های آن به شهرداری ارائه گردید. با تغییر مدیران شهرداری و تغییر سیاست‌ها، ادامه طرح پیگیری نشد، در حالی که تا آخرین قسمت‌های مطالعاتی انجام شده بود.
مطالعات در همه زمینه‌های شهری و محیطی و با دیدگاه حفاظت فعال و ارتقاء کیفیت محیط طبیعی و در راستای بهره‌برداری متناسب با توان سرزمین و توسعه گردشگری پایدار در تنظیم روابط متعادل انسان، شهر و طبیعت انجام یافت. هدف، تعریف یک چارچوب گردشگری پایدار بود که رابطه‌ای متعادل بین مردم، شهر و طبیعت را حفظ کند.
Shirin Shahr New Town [1 Project]
خوزستان: شهر جدید شیرین شهر – طرح فضای سبز شهر و مجموعه آسایشی-گردشگری (راهبردی)
خلاصه‌ای از راهبردهای پیشنهادی:
ایجاد شبکه سبز شهری پایدار، و ارتباط اکولوژیکی با فضاهای سبز شهر و پیرامون ، هماهنگ با شرایط محیطی ، اقتصادی ،آسایشی منطقه
پیشینه:
شیرین شهر در غرب رود کارون، کنار کشت وصنعت نیشکر و به فاصله ۴۶ کیلومتری از اهواز است و برای اسکان سرریز جمعیت شهرهای استان و به ویژه اهواز در مساحت ۶۵۰۰ هکتار که بخشی از آن برای سکونت کارکنان صنعت نیشکر اختصاص دارد.
به علت موجود نبودن مدارک نقشه های مورد نیاز از منطقه، از تصویر ماهواره IRS که قابلیت پردازش دارند استفاده شد و سپس از GIS نقشه‌های مکان دار تهیه گردید و لایه های اطلاعاتی مکاندار تهیه شده در گروه های مختلف مطالعاتی از جمله : اقلیم، زمین، خاک، حیات وحش ،پوشش گیاهی، دید و منظر، شهرسازی، تاسیسات شهری، محیط زیست و... مورد استفاده قرار گرفت.
مطالعات و تهیه طرح راهبردی فضای سبز شهر همراه مجموعه آسایشی – گردشگری شهر جدید شیرین شهر در سه جلد تهیه شده است.
۱. مطالعات پایه طرح راهبردی فضای سبز شهر
۲. گزارش طرح راهبردی
۳. گزارش مجموعه گردشگری -آسایشی
چون ارائه توضیح درباره اطلاعات چند صد صفحه ای طرح در اینجا امکان پذیر نیست ، برای اطلاع علاقمندان از فرایند مطالعات و طراحی اینگونه طرح‌ها ، فهرست سرفصل‌های گزارش مطالعات راهبردی فضای سبز شهر در ۱۰ صفحه ارائه شده است.
فشرده ایده ها، راهبردها، راهکارها:
۱. ایجاد هماهنگی شبکه فضاهای سبز با شبکه آبهای زیر زمینی، خاک و سایر منابع به منظور ایجاد فضاهای زیستی پایدار
2. ارتقای کیفیت محیط شهری برای بهبود کیفیت کلی زندگی ساکنان
3. استفاده از توانهای محیطی با هدف افزایش چونی محیطی و گردشگری
4. کاستن از هزینه های کاشت و نگهداری فضای سبز و بهره برداری پایدار از فضاهای سبز
5. ایجاد ارتباط اکولوژیکی بین لکه های موجود داخل شهر و لکه های احتمالی آینده وهمین ارتباط بین فضاهای سبز شهری با فضاهای سبز طبیعی پیرامون شهر برای ایجاد شبکه سبز پایدار
Tehran [10 Projects]
تهران: طراحی شهری-محیطی باغ شرکت ملی نفت
فشرده پیشنهادهای طرح:
جلوگیری از نابودی تدریجی باغ قدیمی موجود و قنات آن با طراحی یک مجموعه آموزشی–پذیرایی برای شرکت نفت
پیشینه:
این باغ کوچک دارای آب قنات، درختان قدیمی، و ساختمانی غیرمستحکم بود و مالک آن شرکت ملی نفت ایران بود.
در مذاکرات اولیه توافق شد که کاربری باغ به فعالیت‌هایی که مورد نیاز شرکت نفت است اختصاص یابد. پس از مطالعات اولیه، در جلسه‌ای با حضور وزیر وقت نفت، از بین کاربری‌های ممکن، گزینه‌ی آموزشی–پذیرایی به عنوان بهترین انتخاب برای حفظ باغ مورد پذیرش قرار گرفت.
اهداف عملکردی تعیین شده:
۱. پذیرایی از مهمانان شرکت نفت
۲. آموزش مدیران شرکت
۳. امضاء قراردادها و جلسات رسمی شرکت نفت
طرح پیشنهادی شامل موارد زیر بود:
۱. بازپیرایی محوطه باغ
۲. احیای قنات و مظهر آن
۳. ایمن‌سازی و بهسازی ساختمان قدیمی
۴. ساخت بنای پذیرایی
۵. احداث مجموعه کلاس‌های آموزشی و سالن کنفرانس
۶. پیش‌بینی پارکینگ برای مجموعه
نکته مهم:
این طرح نمونه‌ای موفق از تطبیق کاربری جدید با توان و ظرفیت یک باغ قدیمی است، که با تملک توسط یک نهاد پایدار و معتبر، امکان حفاظت و تأمین هزینه‌های نگهداری آن فراهم می‌شود
اما متأسفانه:
پس از پایان طرح، شرکت مترو تهران بدون هماهنگی، اقدام به ساخت ایستگاه در مسیر قنات نمود، و باعث اختلال در جریان آب آن شد.
تهران: طرح حفاظت و ساماندهی باغ‌ها و مزارع (راهبردی)
فشرده پیشنهادهای طرح:
تدوین سیاست‌ها و راهکارهایی برای حفاظت و ساماندهی باغ‌ها بر اساس مطالعات پایه محیط زیستی و پهنه‌بندی اکولوژیکی تهران
پیشینه:
از دهه ۱۳۴۰ (دهه ۱۹۶۰ میلادی) تاکنون، حفاظت از باغ‌های شهری به یکی از چالش‌های دائمی شهرداری‌ها در ایران تبدیل شده است، و طرح‌های جامع و تفصیلی، و حتی طرح‌های موضوعی، نتوانسته‌اند پاسخ‌گوی این نیاز باشند.
علت اصلی این ناکامی:
ارائه‌ی راهکارها با رویکرد صرفاً شهرسازانه و بدون درنظر گرفتن ظرفیت‌های محیط زیستی بوده است.
شهرداری تهران قراردادی با مشاور بافت شهر برای تهیه این طرح منعقد کرد و با اتکا به پروژه‌های پیشین، تصمیم بر انجام مطالعات پایه در حوزه‌های:
۱. محیط زیست و منظر
۲. شهرسازی و قوانین موجود
۳. اقتصاد شهری
۴. حقوق مکتسبه و مالکیت
ویژگی نوآورانه طرح:
به‌دلیل گستردگی باغ‌ها و مزارع و نبود امکان بازدید میدانی، برای نخستین بار در یک طرح شهری، پیشنهاد شد که مطالعات محیط زیستی و منظر از طریق تحلیل تصاویر ماهواره‌ای انجام گیرد. تصاویر ماهواره‌ای تهیه شد و توسط کارشناسان تحلیل گردید. و نتایج آن مبنای تصمیم‌گیری برای بخش‌های مختلف مانند منظر، محیط زیست، شهرسازی، و... قرار گرفت.
فشرده ایده‌ها و راهبردهای طرح:
۱. تقسیم کل محدوده تهران به وسعت ۷۰۰ کیلومتر مربع به ۹ پهنه محیط زیستی
۲. تعریف زیرپهنه‌ها و نواحی ویژه در هر پهنه اکولوژیکی
۳. ارائه‌ی راهبردهای حفاظتی، اصلاحی، و پیشنهادی متناسب با ویژگی هر پهنه
وضعیت ادامه طرح:
مرحله راهبردی طرح تهیه و تصویب شد، اما با تغییر مدیریت در شهرداری، ادامه کار متوقف شد.
مطلب تکمیلی:
یکی از کارشناسان اصلی طرح، که در دانشگاه تربیت مدرس تدریس می‌کند، ادامه طرح را به نام دانشگاه قرارداد بست که امید می‌رود نتایج آن مفید واقع شود.
تهران: طرح ویژه باغ‌های کن (راهبردی)
فشرده پیشنهادهای طرح:
ارائه‌ی راهبردهایی برای حمایت، حفاظت و احیای باغ‌های کن بر اساس مطالعات محیط زیستی
پیشینه:
باغ‌های کن از کهن‌ترین باغ‌های تهران‌اند که در دامنه جنوبی رشته‌کوه البرز و در مجاورت رودخانه کن قرار دارند.
وسعت باغ‌ها (شمالی، میانی، جنوبی) بیش از ۶۰۰ هکتار است.بزرگراه همت از میانه این باغ‌ها عبور کرده که منجر به آسیب جدی، قطع پیوستگی آبیاری،و تسریع تغییر کاربری شد. ساخت خیابان‌های جدید و و توافقاتی برای واگذاری زمین به شهرداری نیز به تشدید روند تخریب دامن زدند.
محدوده مطالعاتی:
این مطالعه بر بخش جنوبی، تقریباً ۲۰۰ هکتار، متمرکز بود.
مطالعات انجام شده:
تمام تهدیدها، محدودیت‌ها، فرصت‌ها، ظرفیت‌ها، با تمرکز ویژه بر حفاظت فضای سبز
فشرده راهبردها و راهکارها:
۱. پیوستگی کالبدی شمال و جنوب باغ‌ها با یک ماتریس منظر
۲. ساماندهی ساماندهی حاشیه بزرگراه همت برای به حداقل رساندن چندپارگی اکولوژیکی
۳. تقویت سطح تماس با رودخانه کن برای بازیابی پویایی آب و تداوم منظر
۴. تغییر مسیر الگوهای ساخت و ساز به نفع احیای فضای سبز ساحلی
5. ایجاد مخازن جمع‌آوری آب برای نفوذ به اراضی بالادست و تقویت آبهای زیرزمینی
۶. ساماندهی معابر اصلی (اندیشه، تعاون) با عرض متناسب و پیوندی با بافت شهری
اولویت‌های کلیدی در پیش‌طراحی:
۱. تامین آب مطمئن و پایدار
2. دسترسی و ارتباطات
3. الگوی قطعه‌بندی و مقررات مالکیت زمین
4. کیفیت باغ‌ها و تراکم پوشش گیاهی
5. پیوستگی و انسجام کالبدی باغ‌ها
یک ماتریس اولویت در پایان مرحله پیش برای هدایت اجرا در آینده تهیه و طراحی شد.
تهران: طراحی کالبدی پیرامون بزرگراه چمران (راهبردی – مرحله اول و دوم)
فشرده پیشنهادهای طرح:
احیای روحیه باغ‌راه و امتداد طبیعت سبز شمال شهر به درون بافت شهری جنوب تهران
پیشینه:
بزرگراه چمران در دهه ۱۳۴۰ به‌عنوان مسیر شمال–جنوب تهران احداث شد نام پارک‌وی (Parkway) به دلیل عبور از میان باغ‌های ونک در میانه و باغ‌های اوین–درکه در شمال، برای آن انتخاب شد. مصوبه‌ای مشخص کرده بود که دو طرف این بزرگراه حریمی به عرض ۳۵ متر داشته باشد، اما اجرای آن با مقاومت و مشکلاتی در نواحی مسکونی و باغی مواجه شد. برای مطالعات دقیق مسیر، از هلی‌کوپتر برای عکس‌برداری هوایی و بررسی میدانی استفاده شد. بزرگراه چمران به طول ۱۲.۵ کیلومتر در چندین منطقه شهرداری امتداد می‌یابد. به‌دلیل تنوع دیدگاه‌های مدیران، پروژه به ۵ منطقه تقسیم شد و برای هر بخش یک مدیر اجرایی تعیین گردید.
ایده "پنجه سبز تهران":
در طرح پیوست، برآمدگی‌های کوه‌ها به صورت انگشتان و دره‌های رودخانه‌ها به صورت فضاهای بین آنها به تصویر کشیده شده‌اند - که به صورت استعاری «پنجه سبز» تهران را تشکیل می‌دهند.
فشرده ایده‌ها و راهبردها:
۱. بزرگراه ابتدا در حاشیه شهر بود اما اکنون در قلب شهر قرار گرفته است.
۲. در بسیاری از نقاط در مجاورت روددره اوین–درکه حرکت می‌کند و از آن تأثیر می‌پذیرد و بر آن تأثیر می‌گذارد.
۳. مجاورت با باغ‌های قدیمی و رودخانه اهمیت ویژه‌ای به این محور می‌بخشد.
۴. در تقاطع با خیابان ولی‌عصر (پهلوی سابق)، این بزرگراه با مجموعه‌ای از باغ‌های متعلق به نهادها، بیمارستان‌ها، و نمایشگاه‌ها تماس دارد که مجموعاً ۶۰۰ هکتار وسعت دارند.
۵. با اتصال مناسب این اراضی به بزرگراه، می‌توان آن را به باغ‌های ونک مرتبط کرده و محور سبز مستمری تا میدان توحید ایجاد نمود.
۶. با تداوم این مسیر تا قلعه مرغی (حدود ۲۰۰ هکتار)، می‌توان آن را به یک پردیس شهری تبدیل کرد.
۷. مسیر سبز شمال به جنوب، از ارتفاعات البرز تا مرز کویر، به عنوان ستون فقرات اکولوژیکی تهران عمل خواهد کرد.
ایده کلیدی دیگر طرح:
تغییر الگو در نامگذاری و مدیریت آبراه‌های فصلی تهران - از «کانال» (مسیل) به «رود-دره» (رود-دره)
مزایای این تغییر نگرش:
۱. دیل رود–دره‌ها به عناصر اکولوژیکی باارزش درون شهر
۲. احیای آنها به‌عنوان خطوط سبز از کوه تا محلات شهری
۳. زدودن آلودگی‌ها و اتصال دره‌ها به ساختار شهر
رود–دره‌هایی که مشمول این ارتقاء هستند:
دارآباد، گلابدره، اوین، درکه، فرحزاد، کن
وضعیت اجرا:
۱. طرح راهبردی و مراحل اول و دوم تصویب شد.
۲. با تغییر شهردار و ساخت تقاطع‌ها و نمایشگاه‌ها، اجرای طرح منحرف شد.
۳. قلعه مرغی بعدها به پارک ولایت تبدیل شد، اما ایده اتصال دالان سبز چمران–نواب اجرا نشد.
۷. عبور بزرگراه‌های همت و حکیم از روی رود–دره‌ها، اکوسیستم آنها را آسیب زد.
تهران: طراحی شهری–محیطی دره‌های کلکچال (راهبردی)
فشرده پیشنهادهای طرح:
پهنه‌بندی ارتفاعات شمال تهران و ارائه راهکارهایی برای حفاظت از دره‌ها در برابر توسعه شتاب‌زده شهری
پیشینه:
در دهه‌های اخیر، توسعه شهر تهران و شهرهای مجاور در کوهپایه‌ها به شدت افزایش یافته است، که منجر به تصرف ارتفاعات، دره‌ها و اراضی پای‌کوهی شدهو ثروت‌های طبیعی شهرها را به خطر انداخته است. در زمان عقد قرارداد طراحی باغ فردوسی، پیشنهاد شد که همزمان مطالعه‌ای جامع از چهار دره مرتبط با کلکچال انجام شود.
این چهار دره شامل:
شاه‌آباد (دارآباد، جمشیدیه، تنگ‌حصارک و گلابدره) روی هم رفته مساحتی تقریباً ۱۲ کیلومتر مربع را پوشش می‌دهند.
اهداف اصلی:
۱. ارائه الگوی طراحی کوهستان
2. ایجاد راهکارهایی برای ارتقاء ایمنی و کیفیت محیطی ارتفاعات مشرف به تهران
فشرده راهبردها و راهکارهای طراحی محیطی دره‌های کلکچال:
۱. پهنه‌بندی ارتفاعات و اراضی پای‌کوهی در چهار پهنه:
الف) بافت شهری
ب) کمربند سبز کوهستانی
پ) حفاظت فعال
ت) طبیعت بکر
۲. جلوگیری از توسعه شهری به سمت ارتفاعات از طریق تعیین مسیر پیاده اضطراری میان شهر و کمربند سبز
۳. ایجاد کمربند سبز حفاظتی در منطقه ۲
۴. راهبردهای حفاظت از دره‌ها:
الف) لغو قانون ساخت و ساز تا تراز ۱۸۰۰ متر
ب) تهیه قانون تثبیت لبه شمالی شهر بر اساس شرایط محیطی
پ) ایجاد باغ‌های عمومی در ورودی دره‌ها برای جلوگیری از تجاوز شهری (به عنوان مثال، باغ فردوسی به عنوان نمونه اولیه)
وضعیت اجرا:
باغ فردوسي تهران به عنوان اولین بخش اجرایی این طرح مطالعه و در سال ۱۳۷۵ افتتاح شد.
تهران: طراحی شهری–محیطی ایستگاه راه‌آهن تهران و ایستگاه‌های اقماری (راهبردی)
فشرده پیشنهادهای طرح:
ارائه طرح راهبردی برای ایستگاه مرکزی تهران، اراضی پیرامون آن، و ایستگاه‌های جدید مورد نیاز در دهه‌های آینده
پیشینه:
ایستگاه راه‌آهن تهران در سال ۱۳۱۷ افتتاح شد و در زمان این طرح حدود ۷۰ سال قدمت داشت. در حالی‌که ایستگاه‌های راه‌آهن در کشورهای توسعه‌یافته به‌روز شده‌اند، زیرساخت و عملکرد ایستگاه تهران و خطوط آن تقریباً بدون تغییر باقی مانده بود. شرکت راه‌آهن ایران از میان مشاوران متعدد، مشاور بافت شهر برای مدیریت این پروژه انتخاب کرد.
فرآیند کار:
پس از سفرهایی به اروپا برای بررسی نمونه‌ها، یک شرکت باسابقه آلمانی برای همکاری انتخاب شد. مشاور ایرانی، تمام مطالعات پایه را با رویکرد توسعه پایدار انجام داد و نظریه اولیه خود را همراه با اسناد وضع موجود ارائه کرد.
فشرده ایده‌ها و راهبردهای مقدماتی:
۱. تعیین تعداد و موقعیت ایستگاه‌های اقماری مورد نیاز آینده برای تهران.
۲. مشخص کردن ویژگی‌ها و ظرفیت‌های هر یک از ایستگاه‌های اقماری.
۳. ارزیابی وضعیت ایستگاه مرکزی تهران و سناریوهای ارتقاء آن.
۴. ساماندهی ۱۷۰ هکتار زمین اطراف ایستگاه مرکزی برای کاربری‌های مرتبط.
۵. تعیین نوع و نحوه اتصال این اراضی به بافت شهری پیرامون.
۶. بررسی توسعه تدریجی ایستگاه موجود و ارائه الگوی نوسازی.
وضعیت طرح:
متأسفانه با تغییر مدیران شرکت راه‌آهن، تعهدات ارزی و مالی شرکت ایرانی و آلمانی پرداخت نشد و پروژه در همان مرحله متوقف شد.
تهران: ساماندهی اراضی سلیمانیه – جنوب تهران (راهبردی)
فشرده پیشنهادهای طرح:
احیای اراضی گودال‌های آجرپزی و تبدیل آن به یک مرکز فرهنگی، ورزشی، و هنری برای جنوب تهران
پیشینه:
در جنوب غربی میدان خراسان تهران، اراضی وسیعی به نام «اراضی سلیمانیه» به مساحت بیش۵۰۰ هکتار در اختیار شهرداری قرار گرفت.
این اراضی دارای مشکلات فراوانی بودند:
۱. تعداد زیادی گودال به‌دلیل فعالیت کوره‌های آجرپزی
۲. آب‌گرفتگی برخی بخش‌ها به‌علت بالا آمدن آبهای سطحی
۳. مجاورت با بزرگراه‌ها و احتمال عبور بزرگراه‌های جدید
۴. همجواری با کانال آبهای آلوده سرخه‌حصار
۵. وجود پایه‌ها و کابل‌های فشار قوی برق
۶. ادعای مالکیت توسط یکی از نهادها
فشرده ایده‌ها و راهبردهای طرح:
۱. تعیین و تثبیت مسیر بزرگراه‌های آینده با استفاده از موقعیت خطوط برق و دکل‌ها
۲. سیم‌بندی زمین پس از لحاظ تمام حریم‌ها: بزرگراه، کابل های فشار قوی، قنات، طرح‌های اطراف
پیشنهادات کاربری و فضاسازی:
۱. چهار فضای سبز کوچک با کارکردهای ناحیه‌ای و محله‌ای (نظیر مشیریه) در حاشیه بزرگراه‌ها
۲. یک پارک بزرگ (پردیس شهری) به وسعت ۲۵۰ هکتار
۳. تعیین عملکرد خاص هر پارک بر اساس نیازهای محلات مجاور و هم‌خوانی با بافت و شبکه دسترسی
۴. پهنه‌بندی فعالیتی پردیس شهری «آزادگان» در مقیاس شهر و جنوب تهران
چشم‌ا نداز:
با اجرای این طرح، بزرگ‌ترین قطعه‌ی رهاشده‌ی صنعتی–مصنوعی در جنوب تهران به یک مرکز چندمنظوره فرهنگی، طبیعی، و اجتماعی تبدیل می‌شود که هم به احیای محیطی و هم به پایداری اجتماعی در جنوب شهر کمک می‌کند.
تهران: طراحی شهری–محیطی بزرگراه مدرس (راهبردی – مرحله اول – اجرایی)
فشرده پیشنهادهای طرح:
احیای روحیه باغ‌راه و امتداد طبیعت سبز شمال تهران تا بافت مرکز شهر
پیشینه:
بزرگراه مدرس یکی از محورهای مهم ارتباطی شمال به مرکز تهران است. در دو سوی این بزرگراه، کاربری‌های مسکونی، اداری، مذهبی و خدماتی وجود دارد، و به‌دلیل عبور از اراضی پرشیب، بدنه‌های آن دارای اختلاف تراز زیاد هستند.
پیش از این طرح، بدنه بزرگراه‌های شهری با دیواره‌های سنگی یا بتن پوشانده می‌شدند که نتیجه آن مناظری سرد، بی‌روح و بی‌هویت در دو سوی بزرگراه‌ها بود. می‌توان گفت بزرگراه مدرس مدرس نخستین بزرگراه شهری ایران است که با ایده «دالان سبز» طراحی شد.
فشرده ایده‌ها و اقدامات اجرایی:
۱. بزرگراه صرفاً مسیر عبور اتومبیل نیست، بلکه یک اندام شهری با ارزش زیست‌محیطی است.
۲. بدنه بزرگراه ظرفیت توسعه فضای سبز و جبران کمبود درختکاری را دارد.
۳. با توجه به بحران کم آبی، استفاده از گونه‌های مقاوم و روش آبیاری قطره‌ای توصیه شد.
۴. مسیر باید از نظر بصری متنوع باشد.
۵. کاشت درختان نباید دید راننده را مختل کند.
۶. انتخاب گیاهان باید با کمترین نیاز به نگهداری انجام شود.
۷. پرهیز از دیواره‌های بلند بتنی یا سنگی و استفاده از فرم طبیعی زمین.
۸. الحاق لچکی‌ها و اراضی کوچک به بدنه سبز بزرگراه در صورت امکان.
نتایج اجرایی اولیه:
گرچه طرح به‌طور کامل اجرا نشد، اما همان بخش‌هایی که اجرا شدند باعث کاهش دمای بزرگراه نسبت به محلات پیرامونی شدند و یک تجربه بصری و محیطی دلپذیرتر ایجاد کرد.
سایر موارد اجرایی:
۱. تابلوهای تبلیغاتی مطابق با ضوابط طراحی در نقاط امن و متناسب با سرعت نصب شدند.
۲. درختان رفوژ وسط به‌گونه‌ای انتخاب شدند که در پاییز و زمستان برگ نریزند (برای جلوگیری از یخ‌زدگی در مسیر سریع‌السیر).
نکته مهم:
علیرغم ارائه طرح با ایده‌های ذکرشده، سازمان پارک‌ها که مجری طرح بود به‌جای گونه‌های مقاوم، از چمن استفاده کرد و به‌جای آبیاری قطره‌ای، سیستم بارانی نصب نمود که در زمستان باعث یخ‌زدگی و خطرات شد.در برخی نقاط نیز به‌جای درختکاری، گل‌کاری سطحی انجام شد.
تهران: طراحی شهری-محیطی خیابان‌های منطقه ۱۲ - مرکز تهران
(استراتژیک – فاز اول – اجرائی)
فشرده پیشنهادهای طرح:
احیای روحیه ایرانی باغ–بازار و ارتقاء کیفیت شهری–محیطی خیابان‌های مرکز تهران
پیشینه:
خیابان‌های قدیمی در مرکز تهران برخلاف سایر کشورها، سال‌ها از مرکز توجه خارج شده بودند. حجم بالای ترافیک، هزاران موتورسیکلت، شلوغی، ناامنی اجتماعی، و شرایط نامطلوب، موجب کاهش استقبال مردم از حضور، خرید و گردش در این مناطق شده بود.
شهرداری منطقه تصمیم گرفت کف‌سازی خیابان‌ها را نوسازی کند اما با مشکلاتی مواجه شد و شکایات بسیاری از ساکنان، نهادها و اصناف دریافت کرد. از مشاور خواسته شد در مدت کوتاه طرحی برای ساماندهی و بهبود شرایط ارائه دهد.
مطالعات طرح و عملیات اجرایی به‌طور همزمان آغاز شد:
در چهار خیابان باب همایون، ناصرخسرو، داور و صوراسرافیل، عملیات شبانه‌روزی بر اساس نظریه اصلی طرح آغاز شد. خیابان‌های دیگر نیز از جمله داور کوچک، پانزده خرداد، کوچه مهران و برلن، به طرح افزوده شدند.
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها جلب همکاری ۳۶ نهاد، سازمان، اداره، وزارتخانه و صنف بود با موفقیت انجام شد.
در نظر‌سنجی انجام‌شده، این طرح بالاترین میزان رضایت را در میان پروژه‌های شهری تهران کسب کرد.
فشرده ایده‌ها و رویکردهای طرح:
۱. توجه به ارزش‌های تاریخی هر خیابان و وضعیت اجتماعی–اقتصادی ساکنین.
۲. این طرح فقط مربوط به سنگفرش نبود، بلکه یک تحول کامل زیست‌محیطی بود.
۳. آماده‌سازی زمینه برای تحول کیفی منطقه.
۴. ارتقاء منظر و روابط اجتماعی در قلب شهر.
۵. احیای ارزش‌های اصیل معابر قدیمی.
۶. بهره‌گیری از تجربیات جهانی در بهسازی مراکز تاریخی.
۷. طراحی بستر متناسب با عملکرد عناصر پیرامونی.
۸. احیای طبیعت فراموش شده مرکز شهر.
۹. اتصال دوباره پیوندهای قطع شده در اثر تراکم ترافیک.
۱۰. افزایش سرانه فضای سبز
۱۱. الحاق فضاهای رهاشده پیرامونی به محور حرکتی.
۱۲. اولویت در حرکت و توقف با انسان است، نه خودرو.
۱۳. هماهنگی با خیابان‌های اطراف برای کاهش و مدیریت ترافیک.
۱۴. فراهم‌آوردن امکان حرکت امن شبانه در مرکز پایتخت.
وضعیت اجرا:
با تغییر مدیریت منطقه، طرح متوقف شد اما همان بخشی که اجرا شد، تحولی مثبت ایجاد کرد.
تهران: طراحی شهری–محیطی دره ولنجک (راهبردی)
فشرده پیشنهادهای طرح:
حفاظت، ایمن‌سازی بستر و بدنه رود-دره، ارتقاء کیفیت محیطی و امتداد طبیعت تا درون بافت شهری پایین‌دست
پیشینه:
دره ولنجک یکی از دره‌های مرکزی شمال تهران استکه از رشته‌کوه البرز سرچشمه می‌گیرد این دره برای دهه‌ها عمدتاً دست‌نخورده باقی مانده بود،اما در چهار دهه اخیر با ساخت‌وسازهای گسترده و خاکریزی‌های بی‌رویه ، در بدنه‌ها شرایط طبیعی آن دچار تخریب جدی شده است.
هدف طرح:
خطرات و ساماندهی مجدد کف دره و دامنه‌ها برای اطمینان از ایمنی و و کیفیت چشم‌انداز و مسیر برای ارتباط انسانی (پیاده، دوچرخه) با طبیعت بالادست فراهم شود.
فشرده ایده‌ها و راهکارها:
۱. طراحی بستر و بدنه رودخانه برای هدایت ایمن آبهای کوهستانی
۲. گسترش چشم‌انداز طبیعی کوهستان به سمت حاشیه شهری (تا بزرگراه چمران)
3. ارائه الگوی ایمن‌سازی بدنه‌ها بر اساس:
الف) نوع خاک (طبیعی یا واریزی)
ب) شیب و فرم بدنه
پ) تراز خیابان‌ها و ساختمان‌های مجاور
۴. ایجاد مسیرهای عابر پیاده در سراسر دره
۵. طراحی پوشش سبز در هر دو دامنه،با در نظر گرفتن:
ت) کیفیت خاک
ث) فشار و سرعت آب
ج) اختلاف سطح بالا و پایین‌دست
چ) هماهنگی با منظر عمومی
۶. ارائه کروکی و عکس‌های مکان‌محور برای هریک از نقاط کلیدی مسیر
هدف نهایی:
در صورت اجرای کامل، این طرح دره ولنجک را به یک دالان سبز، ایمن و طبیعیبرای پیوند بین شهر و کوهستان تبدیل می‌کند.
